«Η αναζήτηση του εαυτού είναι μια αέναη διαδικασία» Η Κατερίνα Λιάτζουρα συνομιλεί με την Ευσταθία Δήμου

Η τελευταία ποιητική συλλογή της Κατερίνας Λιάτζουρα, Λευκοί νάνοι, ανοίγει ένα νέο δρόμο στην ποίηση και την ποιητική της δημιουργού, όχι μόνο στο επίπεδο της μορφής, αλλά και σε αυτό του περιεχομένου και των προεκτάσεων που αυτό προσλαμβάνει. Πρόκειται για ένα μακροσκελές ποίημα, μια σύνθεση μακράς πνοής που ανοίγει και ανοίγεται σε ένα πεδίο όπου ο προσωπικός χωροχρόνος συναντά το αιώνιο, το διαχρονικό, το διατοπικό για να συγκριθεί, να αναμετρηθεί και, εν τέλει, να συνυπάρξει μαζί του. Ο ποιητικός λόγος της Λιάτζουρα, χειμαρρώδης και βαθιά εσωτερικός ταυτόχρονα, προσφέρεται στον αναγνώστη ως ευκαιρία καταβύθισης σε αυτό που συνιστά την ουσία της ύπαρξης, τη γνωστή από την αρχαιοελληνική φιλοσοφία «αμηχανία» του ανθρώπου απέναντι στις δυνάμεις που τον ξεπερνούν και με τις οποίες καλείται, εν τέλει, να συμμαχήσει.

Ευσταθία Δήμου, Δεκέμβριος 2022

Η νέα σας ποιητική συλλογή, Λευκοί νάνοι (Βακχικόν, 2022), έρχεται δύο χρόνια μετά την προηγούμενη, Η Κρεμμυδαποθήκη (Βακχικόν, 2020). Πώς θεωρείτε ότι έχετε διαφοροποιηθεί σε αυτό το νέο σας ποιητικό εγχείρημα και σε ποια σημεία βρίσκετε ότι έχετε παραμένει σταθερή και προσηλωμένη;

Η θεματολογία μου είναι και σ’ αυτό το βιβλίο, όπως και στις προηγούμενες τρεις ποιητικές μου συλλογές, σταθερή. Ο κεντρικός μου ποιητικός άξονας είναι πάντα ανθρωποκεντρικός. Είμαι προσηλωμένη λοιπόν στον άνθρωπο και σε ό,τι περιστρέφεται γύρω από αυτόν. Έχω διαφοροποιηθεί σε ότι έχει να κάνει με τη μορφή του βιβλίου. Στα δυο πρώτα μου βιβλία, Σκέψεις (Manifesto, 2013) και Αποκαΐδια Ηθικής (Βακχικόν, 2017), οι ποιητικές μου καταθέσεις είναι μεμονωμένα ποιήματα, ελευθερόστιχα. Στη συλλογή Η Κρεμμυδαποθήκη η ποίηση είναι πεζόμορφη αλλά και πάλι μεμονωμένα ποιήματα, ενώ τώρα στη νέα μου ποιητική συλλογή έγραψα μια μακροσκελή ποιητική σύνθεση, ένα long poem.

Για ποιον λόγο επιλέξατε τη μακροσκελή ποιητική έκφραση, τη σύνθεση, με άλλα λόγια, ενός εκτεταμένου ποιήματος; Η μορφή αυτή ήταν προαποφασισμένη ή προέκυψε κατά τη φάση της δημιουργίας;

Αφενός ήθελα να διαφοροποιηθώ από τις προηγούμενες μου ποιητικές καταθέσεις και αφετέρου ήθελα μέσω της μορφής, να δημιουργηθεί μια νοητή σύνδεση με το θέμα της συλλογής, που είναι η σύντομη και εφήμερη παρουσία του ανθρώπου πάνω στη Γη, σε αντιδιαστολή με την παρουσία του Σύμπαντος, που είναι εκτενής και που τραβά στο βάθος του παρελθόντα αλλά και του μέλλοντα χωροχρόνου. Τη μορφή την αποφάσισα όταν συνειδητοποίησα ότι η ύπαρξη του Σύμπαντος είναι αδιάκοπη και συνεχής. Κάπως έτσι ήθελα να είναι και οι Λευκοί Νάνοι. Κατά την ανάγνωση τους δηλαδή, να μην υπάρχει διακοπή, να είναι μια αδιάκοπη και συνεχής εμπειρία.

Καθώς διαβάζει κανείς τη συλλογή σας διαπιστώνει ότι πρόκειται για μια πορεία αναζήτησης του εαυτού, παράλληλα όμως και για μια απολύτως συνειδητή και συνειδητοποιημένη αυτοέκθεση, ποτισμένη από τη βαθιά επίγνωση του «εγώ» και του κόσμου. Ποιο από τα δύο βάρυνε για εσάς περισσότερο, η διερεύνηση ή η κατάθεση;

Η αναζήτηση του εαυτού είναι μια αέναη διαδικασία. Για μένα έχει μόνο αρχή. Και από τότε που άρχισα να αναζητώ την ταυτότητα μου ως οντότητα και από τότε που άρχισα να θέλω να προσδιορίσω τον λόγο της ύπαρξης μου μέσα στον συγκεκριμένο χωροχρόνο, δεν έχω σταματήσει, καθώς δεν έχω βρει τις απαντήσεις. Και έχετε δίκιο για την συνειδητή και συνειδητοποιημένη αυτοέκθεση μου. Επιδιώκω να κρίνω τις πράξεις μου, να εκθέτω την κοσμοθεωρία μου, να αμφισβητώ παγιωμένες θέσεις και αντιλήψεις μου. Ίσως με αυτόν τον τρόπο να μαθαίνω κάτι περισσότερο για μένα και για τον κόσμου, όπου βρέθηκα να ζω. Οπότε για μένα μεγαλύτερη βαρύτητα έχει η διερεύνηση· η κατάθεση απλά ακολουθεί.

Θα συμφωνούσατε με τη σκηνική – θεατρική ανάγνωση του ποιήματός σας;

Φυσικά! Μακάρι να συμβεί κάτι τέτοιο, θα ήταν ευχής έργο.

Σε αρκετά σημεία μέσα στο ποίημα πραγματοποιείτε αναφορές και συνδέσεις με μεγάλα ονόματα – σταθμούς της λογοτεχνικής ή πολιτικής ιστορίας. Ποια διάσταση ή προέκταση θα πρέπει να δώσουμε σε αυτές τις αναφορές;

Ας δοθεί η προέκταση ότι και οι σημαντικοί λογοτέχνες, πολιτικοί, φιλόσοφοι και επιστήμονες, ήταν και είναι απλοί άνθρωποι, θνητοί, που όμως με το πέρασμα τους από τη Γη, άφησαν μια παρακαταθήκη σημαντική στις επόμενες γενιές. Μια παρακαταθήκη πάνω στην οποία μπορούν να ακουμπήσουν οι νεότερες γενιές για να προχωρήσουν τους δικούς τους φιλοσοφικούς στοχασμούς, συνδιαλεγόμενες με τις προηγούμενες γενιές, και αφήνοντάς με τη σειρά τους τη δική τους μικρή ή μεγάλη παρακαταθήκη.

Η μορφική σχηματοποίηση του ποιητικού σώματος ακολουθεί μια ιδιαίτερα πρωτότυπη και πρωτοποριακή γραμμή. Το ποίημά σας δηλαδή ξεφεύγει από το να αποτελεί μια ελευθερόστιχη σύνθεση και δοκιμάζει νέους συνδυασμούς και νέες τεχνοτροπίες με την πιο ιδιαίτερη από αυτές να είναι το χρονολόγιο και το γενεαλογικό δέντρο που παρουσιάζονται ως ποιήματα. Πώς συλλάβατε αυτήν την ιδέα και πόσο ελκυστική υπήρξε για εσάς αυτή η πρόκληση του πειραματισμού;

Οι εναλλαγές των μορφών και των σχημάτων σε αυτήν τη σύνθεση, έγιναν με σκοπό να αναδειχθεί η πολύτροπη και πολύμορφη υπόσταση του Σύμπαντος, που συνδυάζει πολλά σχήματα, άλλα ρευστά και άλλα στέρεα, άλλα αέρινα με ιδιότητες ανεπαίσθητες και διάφανες και άλλα με τεράστιο όγκο και με ασύλληπτη πυκνότητα και βαρύτητα. Με το χρονολόγιο και το γενεαλογικό δέντρο δεν είχα την πρόθεση να δημιουργήσω άλλο ένα ποίημα, ένα καλίγραμμα ή ένα σχηματικό ποίημα· δημιούργησα το χρονολόγιο και το γενεαλογικό δέντρο, όταν μελετούσα την εξελικτική πορεία της δημιουργίας του γνωστού στους ανθρώπους κόσμου, και συνειδητοποίησα ότι κι εγώ είμαι ένα ακόμη ζώο, δίπλα σε τόσα άλλα είδη, και ότι τελικά, μέσα στα εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης του κόσμου μας, εγώ -το όρθιο δίποδο θηλυκό θηλαστικό που ακούει στο όνομα Κατερίνα Λιάτζουρα- αποτελώ μια μικροσκοπική κουκιδίτσα σε αυτήν την απεραντοσύνη που μας περιβάλλει. Απλά κράταγα σημειώσεις για να δω εγώ σε ποιο σημείο αυτής της ιστορίας βρίσκομαι και το πρόσθεσα στους Λευκούς Νάνους σαν τεκμηρίωση του παραπάνω σκεπτικού μου. Έχει όμως ενδιαφέρον να τα δούμε κι ως ποιήματα. Πάντως χωρίς πειραματισμό δεν θα προχωρούσε καμία τέχνη, νομίζω.

Πιστεύετε ότι η ποίηση σήμερα μπορεί να είναι παρεμβατική; Μπορεί δηλαδή να επηρεάσει, να αναστείλει, να κατευθύνει την εξέλιξη των γεγονότων;

Το ξέρω ότι θα ακουστεί πεσιμιστικό, αλλά δεν νομίζω ότι η ποίηση έχει αυτήν τη δύναμη της παρέμβασης. Μπορεί κατά την εξέλιξη διαφόρων κοινωνικοπολιτικών γεγονότων να μνημονεύονται διάφοροι ποιητές, και να απαγγέλλονται ή να τραγουδιούνται μελοποιημένα ποιήματα τους, αλλά δεν νομίζω ότι το αυτό καθαυτό ποίημα έχει τη δύναμη της επιρροής, αναστολής ή κατεύθυνσης των γεγονότων. Φυσικά μπορεί να ενώσει τις φωνές των ανθρώπων που το απαγγέλλουν και αυτοί οι άνθρωποι με τις πράξεις τους να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας. Οπότε ίσως να συμβάλλει έμμεσα.

Πότε θεωρείτε ότι ένα ποίημα βρίσκει τον στόχο του;

Όταν γίνει αφορμή για σκέψη και εφαλτήριο για επικοινωνία.

Οι Λευκοί νάνοι αποκτούν συχνά έναν κριτικό προσανατολισμό, μια διάθεση να αναφερθούν στην κοινωνική πραγματικότητα για να την αποτιμήσουν και να την αναλογισθούν. Δεν μπορεί όμως να μιλήσει κανείς για καθαρόαιμη κοινωνική ποίηση αφού ο χαρακτήρας αυτός συχνά συμπλέκεται και με άλλες ποιητικές κατευθύνσεις. Είναι, πιστεύετε, αναπόφευκτη αυτή η σύνδεση του ποιητή με την εξωτερική πραγματικότητα και συνθήκη και, λίγο πολύ, αναμενόμενο το πέρασμα και η διοχέτευσή της μέσα στην ποιητική δημιουργία;

Δεν ξέρω να μιλήσω γενικά, για μένα προσωπικά δεν υπάρχει άλλη πηγή έμπνευσης και ποιητικής δημιουργίας, από τον έξω κόσμο και τα ερεθίσματα του. Ζω μέσα στον κόσμο, κινούμε μέσα στην κοινωνία, είμαι πολιτικό ον, οπότε αναπόφευκτα και απολύτως αναμενόμενο να περνούν αυτά τα ερεθίσματα και όλες τους οι νοηματικές, μεταφορικές, συμβολικές προεκτάσεις μέσα από μένα, στα ποιήματα μου.

Η χειμαρρώδης εκτύλιξη του ποιητικού σας λόγου αντικατοπτρίζει και μια αντίστοιχη ορμητικότητα στην σκέψη;

Δύσκολο να απαντήσω. Νομίζω όμως πως όχι. Η χειμαρρώδης εκτύλιξη του ποιητικού μου λόγου, στη συγκεκριμένη αυτή ποιητική σύνθεση, είναι εσκεμμένη. Ήθελα να δημιουργήσω την ένταση, ήθελα να παρασύρω τον αναγνώστη | την αναγνώστρια σε μια ορμητική ανάγνωση. Η σκέψη μου -θέλω να πιστεύω- είναι πιο ήρεμη.

Ποια πιστεύετε πως είναι τα εμπόδια που αναστέλλουν και ποιες οι δυνάμεις που προωθούν την ποιητική δημιουργία;

Θα μιλήσω και πάλι μόνο για μένα, καθώς κατά την ταπεινή μου άποψη, ανασταλτικός παράγοντας είναι η έλλειψη του χρόνου, του χρόνου που χάνεται στην σημερινή εποχή με τους εξαντλητικούς ρυθμούς κυνηγώντας κάτι που λέγεται ζωή. Ο χρόνος που αναλώνεται καθημερινά σε ανούσιες δραστηριότητες, όπως είναι τα κοινωνικά δίκτυα, ή σε μεγάλες αποστάσεις για να φτάσει κάποιος στη δουλειά του εγκλωβισμένος μέσα σε ένα αμάξι, ή στις μύριες εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών του κτλ. κτλ. Για μένα δεν αρκεί να έχω ποιοτικό χρόνο, θέλω -και το απαιτώ πια- να έχω χρόνο γενικώς. Και νομίζω πως εν μέρει το έχω καταφέρει αυτό, έχοντας επιλέξει να ζω στην επαρχία. Οι ρυθμοί πιο ήρεμοι, οι αποστάσεις πιο σύντομες. Η φύση κοντά. Γεμίζουν τα μάτια εικόνες και τα πνευμόνια καθαρό αέρα. Η δύναμη που προωθεί την ποιητική μου δημιουργία είναι η θαλπωρή και η ηρεμία του σπιτιού μου.

(literature.gr 7.12.2022)