Αναγνωστικές ματιές | «Σχιζοκοινωνία» του Paata Shamugia

Αναγνωστικές ματιές | «Σχιζοκοινωνία» του Paata Shamugia

«Ποίηση για γερά στομάχια»

Σκέψεις για την ποιητική ανθολογία Σχιζοκοινωνία, Επιλογή ποιημάτων του Παάτα Σαμούγκια, εισαγωγή Γιώργος Ρούσκας, μετάφραση Εκατερίνε Τζανάσια, εκδόσεις βακχικόν, 2021

Μεγάλη περιέργεια κινεί το βιογραφικό σημείωμα του Paata Shamugia, του ποιητή από την Γεωργία, που έχει βραβευτεί ήδη δυο φορές με το βραβείο SABA, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο στη Γεωργία (το 2011 για το βιβλίο Acatiste και το 2015 για το Schizo-National Αnthems), έχει διακριθεί άπειρες φορές, έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, αλλά κυρίως έχει γίνει γνωστός αφότου δημοσίευσε το Anti-Tkaosani∙ ένα ποίημα παρωδία επί του πιο διάσημου επικού ποιήματος της παραδοσιακής γεωργιανής λογοτεχνίας με τίτλο The Knight in the Panther’s Skin, γραμμένο από τον εθνικό ποιητή της Γεωργίας, Shota Rustaveli. Ένα Άντι-Έπος -όπως εύστοχα το αποκαλεί ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας Γιώργος Ρούσκας στην πολύ εμπεριστατωμένη εισαγωγή της συλλογής∙ ένα Άντι-Έπος που ξεσήκωσε κύμα αντιδράσεων στη πατρίδα του Shamugia, με απαγορεύσεις κυκλοφορίας του βιβλίου, αγορά και καταστροφή των αντιτύπων από συντηρητικές ενώσεις της Ορθοδοξίας, δημόσιες αντιπαραθέσεις, αφορισμούς και διαπομπεύσεις και πάει λέγοντας.

Διαβάζοντας την ανά χείρας επιλογή ποιημάτων με τίτλο Σχιζοκοινωνία, που περιλαμβάνεται στην σειρά των εκδόσεων βακχικόν «Ποίηση απ’ όλο τον κόσμο», αντιλαμβάνεται κανείς γιατί στην χώρα του ο ποιητής συζητήθηκε και συζητιέται σε λογοτεχνικούς -και όχι μόνο- κύκλους, προκαλώντας τόσο ακραίες συμπεριφορές. Ή επευφημίες δηλαδή και βραβεύσεις ή αναθεματισμούς και βρισιές. Μήπως προφητικός ο τίτλος για την σχιζοφρένεια που διακατέχει την σύγχρονη κοινωνία;

Η γραφή του Paata Shamugia καταιγιστική. Απόλυτη και αμείλικτη. Δεν μασάει τα λόγια του. Δεν χαϊδεύει κανενός τα αυτιά. Αναφέρεται σε δημόσια πρόσωπα και σε καταστάσεις με το όνομα τους. Δεν ωραιοποιεί με όμορφες εκφράσεις και ρομαντικούς στίχους την πολιτική και την κοινωνική ζωή στη Γεωργία. Η πραγματικότητα είναι σκληρή στην χώρα του, σκληρή συνεπώς είναι και η γραφή του ποιητή. Ενίοτε χλευάζει και ειρωνεύεται. Άλλοτε περιφρονεί με λόγο ηχηρό τα χρηστά ήθη και τα έθιμα της χώρας του. Προκαλεί με την ποίηση του. Επιδίωξη του είναι να προκαλέσει. Θέλει να ταρακουνήσει τα νερά∙ τα λιμνάζοντα ίσως νερά μιας κοινωνίας που στα μάτια του ποιητή, αποσυντίθεται, και που στα ρουθούνια του βρωμά και ζέχνει. Το δήλωσε εξάλλου και ο ίδιος σε συνέντευξη του στην Αγγελική Ι. Δημοπούλου:

[…] στόχος μου είναι να γράφω σύγχρονη ποίηση, εμφατικά σύγχρονη, η οποία θα μπορέσει να αναστατώσει την καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου. […]

(www.bookpress.gr 23-11-21)

Και πράγματι η θεματική του Paata Shamugia σύγχρονη. Εμφατικά σύγχρονη. Η ζωή, η καθημερινότητα στην Γεωργία μετά την απόσχιση της από την ΕΣΣΔ. Η εμπλοκή της χώρας σε πολέμους με τις περιοχές της Νότιας Οσετίας, της Αζαρίας και της Αμπχαζίας (ιδιαίτερη πατρίδα του ποιητή), που στη συνέχεια ανακηρύσσονται αυτόνομες, με αποτέλεσμα χιλιάδες πρόσφυγες να ξεριζώνονται και να βρίσκουν νέα πατρίδα στη Γεωργία – ανάμεσα σε αυτούς και ο πατέρας του Shamugia. Η φτωχοποίηση των κατοίκων, η εξαθλίωση των πολιτών, η πλουτοκρατία των πολιτικών, η διαφθορά, ο καπιταλισμός, η εγκατάλειψη της χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο, η εκμετάλλευση και ο υπόκοσμος, ο συντηρητισμός, η θεοκρατία και ο μεσαιωνικός σκοταδισμός, η μιζέρια και το χάος. Η ποιητική φωνή του Shamugia μοιάζει να τρέχει σαν χείμαρρος κατακεραυνώνοντας όλους όσους βλέπουν αλλά δεν μιλούν. Όλους όσους παρακολουθούν αμέτοχοι την κατρακύλα της χωράς του από το ένα άκρο στο άλλο. Από την απολυταρχία της Σοβιετικής Ένωσης στην απολυταρχία της παγκοσμιοποίησης. Από το ένα θηρίο στο άλλο. Και κάπου στο βάθος μια Δύση και μια Ευρωπαϊκή Ένωση να παρακολουθεί τους Γεωργιανούς να παλεύουν με τα θηρία του παρελθόντος και του παρόντος, υπό τη σκιά ενός αγνώστου ακόμη θηρίου, του θηρίου του μέλλοντος που παραμονεύει. Λέει χαρακτηριστικά στο ποίημα Κατηχισμός του Μεσονυχτίου (το εγκυκλοπαιδικό έπος για τις αλήθειες) (σ. 43):

Ξέρετε ότι
ο άνθρωπος επινοεί χίλια πράγματα
για να μη μισήσει τον εαυτό του
και για να συνεχίσει να ζει,
λες και τα παιδιά δεν πεθαίνουν μάταια
λες και στους ενήλικες δεν μας κάνουν πλύση εγκεφάλου
λες και το μέλλον δεν είναι ασαφές και επικίνδυνο;[…]
Ξέρετε ότι
το πρόβλημα με τη Σοβιετική Ένωση ήταν
ότι όλα ήταν απαγορευμένα,
ενώ το πρόβλημα με τους μετασοβιετικούς είναι
ότι όλα είναι υποχρεωτικά;[…]
Ξέρετε ότι
η πατρίδα μου-
αναμένοντας τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
αναμένοντας τις επιδοτήσεις του ΟΗΕ,
αναμένοντας τις επιδοτήσεις του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ,
είναι γεμάτη με πεινασμένα παιδιά; […]

Εντυπωσιακή είναι επίσης η τόλμη του ποιητή να μας παραθέσει στην ανθολογία αυτή τα 13 Κοντάκια και τους αντίστοιχους Οίκους του. Ένα Κοντάκιο για καθέναν από τους 12 Αποστόλους και ένα Κοντάκιο επιπλέον, που ο ποιητής το χαρακτηρίζει ως ανώνυμο. Τα Κοντάκια για όσους δεν γνωρίζουν είναι σύντομοι εκκλησιαστικοί ύμνοι που περιέχουν το ιστορικό εγκώμιο του αγίου που γιόρταζε ή το ιστορικό της εορτής στην οποία αναφέρονταν. Τα Κοντάκια αποτελούνται από το Προοίμιο και τον Οίκο και η συγγραφική τους έμπνευση αποδίδεται στον Ρωμανό τον Μελωδό (6ο μ.Χ.). Στο Προοίμιο παρουσιάζεται συνοπτικά μια περίληψη του θέματος του Κοντακίου και στον Οίκο αναπτύσσεται σε έκταση το περιεχόμενο του Προοιμίου. Η σύνθεση ωστόσο των Κοντακίων του Shamugia δεν έχει καμία σχέση με την ιδιαιτερότητα αυτής της εκκλησιαστικής υμνογραφικής σύνθεσης. Τα μόνα στοιχεία που ενδεχομένως συνδέουν την ποίηση του Shamugia με τους ύμνους αυτούς, είναι αφενός η τιτλοδότηση τους, και αφετέρου η γλώσσα που και στην ποίηση του Shamugia όπως και στα εκκλησιαστικά Κοντάκια, είναι απλή και κατανοητή, ανεπιτήδευτη και απέριττη. Χωρίς λεκτικά στολίδια και ποιητικό στόμφο. Ίσως να μπορούσαμε να προσθέσουμε και ένα τρίτο στοιχείο. Το εφύμνιο, ένα χαρακτηριστικό στοιχείο των Κοντακίων, ένας ή δυο στίχοι δηλαδή, που επαναλαμβάνονται και είναι ακριβώς ίδιοι, και που αποτελούν το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο Προοίμιο και τον Οίκο (για παράδειγμα στο Κοντάκιο του Ακαθίστου Ύμνου -τους Χαιρετισμούς όπως λέγεται απλά- εφύμνιο είναι το “Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε” εναλλάξ με το “Αλληλούια”). Στα Κοντάκια του Shamugia εφύμνιο είναι η έκφραση “Δόξα τω Θεώ”.

Και είναι αυτή ακριβώς η φράση-δοξασία που υποδεικνύει την βαθιά ανάγκη του ποιητή να αποδομήσει την έννοια του Θεού με την αυστηρά λατρευτική εκκλησιαστική σημασία της και ίσως η επιδίωξη του να είναι, να αφήσει τον αναγνώστη | την αναγνώστρια να τοποθετήσει τον Θεό εντός του προσωπικού φάσματος του καθενός | της καθεμιάς των υπαρξιακών τους αναζητήσεων. Γιατί στα Κοντάκια του Shamugia, ο ποιητής καταγράφει όλη εκείνη την σκληρή πραγματικότητά του ανθρώπου, εκείνη την αβάσταχτη παραδοχή ότι ο άνθρωπος υποφέρει στην ζωή του -και πολλές φορές άδικα∙ μια παραδοχή που οδηγεί στο υπαρξιακό αναπάντητο ερώτημα για την απουσία του Θεού από την επίγεια ζωή. Και εννοείται πως το απόφθεγμα “πίστευε και μη ερεύνα” του Χριστιανισμού δεν συγκινεί καθόλου τον Γεωργιανό ποιητή, ίσα ίσα που τον ωθεί να θέτει ερωτήματα, ερωτήματα που νομίζω έχουμε θέσει λίγο πολύ όλοι μας. Και φυσικά με την παρωδιακή αυτή καταγραφή των Κοντακίων του, ο ποιητής θέλει να εναντιωθεί στην άποψη που επικρατεί στους αυστηρά συντηρητικούς θρησκόληπτους κύκλους της χώρας του -και όχι μόνο δηλαδή- που ενστερνίζονται την έκφραση “έχει ο Θεός”. Ο Shamugia θέλει να μας δηλώσει με ηχηρή ποιητική φωνή πως ΔΕΝ έχει ο Θεός. Ή τουλάχιστον δεν έχει για όλους. Δεν έχει για τους αδικημένους, τους φτωχούς, τους αρρώστους, δεν έχει για τους εμπλεκόμενους σε πόλεμο, δεν έχει για τα παιδιά. Έχει όμως για τους βολεμένους κερδοσκόπους, που εκμεταλλεύονται τον πόνο και την δυσχέρεια, την αθωότητα και την αφέλεια, την ανάγκη του ανθρώπου για φροντίδα και αποδοχή, την ανάγκη του για επιβίωση. Στην ζούγκλα των ανθρώπων ισχύει ό,τι και στις λοιπές ζούγκλες: ο θάνατος σου η ζωή μου. Και γράφει ο ποιητής στο Κοντάκιο 4 του Θωμά (σ. 79) για τον εγωιστή άνθρωπο. Τον άνθρωπο με το τεράστιο, ανυπέρβλητο, ακαταμάχητο Εγώ:

[…] Ας πεθάνουν άλλοι αντί για σένα,
έτσι είναι πιο βολικό.
Δόξα τω Θεώ.
Να πεθάνουν τα παιδιά στον πόλεμο και εκτός πολέμου,
να πεθάνουν οι γνωστοί, οι γείτονες και τα αδέλφια,
να πεθάνουν όλοι,
όσοι στήριξαν πάνω στο σφύριγμα των ανέμων
την αμήχανη σιωπή ανάμεσα μας.
Όσοι άνοιξαν τις σκιές μας
και στέγασαν τους νότιους ανέμους.
Να πεθάνουν οι αγράμματοι δάσκαλοί σου, οι εχθροί και οι φίλοι.
Και να μείνεις μόνος.
Δόξα τω Θεώ.

Και συνεχίζει στον αντίστοιχο Οίκο (σ. 80)

Η θεοσοφία το απέδειξε, ο Θεός δεν υπάρχει.
Δόξα τω Θεώ.
Φυσικά ο Θεός έχει το δικαίωμα να μην υπάρχει,
είναι πολύ δημοκρατικό.
Δόξα τω Θεώ.
Αν ήθελα να υπάρχει ο Θεός,
θα ήθελα να είναι φορητός,
τον διπλώνεις και προσεύχεσαι, τον ανοίγεις και συνομιλείς.
Αν το επιθυμείς, μπορείς να κάτσεις πάνω του.
Όπως γνωρίζουμε, ο Θεός είναι για ανακούφιση, σωστά;
Δόξα τω Θεώ. […]

Αντισυμβατική, προκλητική, αντί-ρομαντική, επικριτική η ποίηση του Paata Shamugia από την Γεωργία, αλλά και ρεαλιστική, σύγχρονη και πάνω απ’ όλα βαθιά ανθρώπινη. Επίκεντρο της ποίησης του ο μικρός ο άνθρωπος∙ και γύρω του να διαπλέκονται όλα τα μεγάλα ζητήματα της ύπαρξης του. Ο ποιητής έβαλε στόχο να αναστατώσει την καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου και κατά την ταπεινή μου γνώμη έχει πετύχει τον στόχο του περίτρανα.

(literature.gr 10.9.2022)

Ημερομηνία

10 Σεπ 2022
Expired!
Κατηγορία