«Μια μέρα στον Βυθό! Μια παραμυθένια πρόταση για την αποδόμηση της ξενοφοβίας»

Η Χαριτίνη Μαλισσόβα δεν χρειάζεται συστάσεις. Για όσους ασχολούνται με τα λογοτεχνικά τεκταινόμενα, γνωρίζουν την αγάπη της για την λογοτεχνία και την αφοσίωση της στα γράμματα. Σε λογοτεχνικές ιστοσελίδες, αλλά και στις έντυπες σελίδες της τοπικής εφημερίδας Θεσσαλία, συστήνει στο αναγνωστικό κοινό νέες εκδόσεις, συγγραφείς και μεταφραστές, δοκιμιογράφους και ποιητές, γράφει κριτικές αναγνώσεις και συνομιλεί με επιφανείς λογοτέχνες. Πρόσφατα όμως, μόλις το 2019, μάς συστήθηκε και ως συγγραφέας· πρωτίστως με την ποιητική της συλλογή Ιδεατή ολότητα (εκδόσεις Αρμός) – που προτάθηκε για τα βραβεία Jean Moreas ως πρωτοεμφανιζόμενη ποιήτρια- και έπειτα το 2021 με το εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς και γονείς Σχέσεις γονέων – εκπαιδευτικών στο Δημοτικό Σχολείο (εκδόσεις Αρμός). Και τώρα στο τρίτο της συγγραφικό βήμα, έρχεται με το παραμύθι της για παιδιά προσχολικής ηλικίας και Α’ και Β’ Δημοτικού, να μας ξετυλίξει άλλο ένα ταλέντο της γραφής της.

Το παραμύθι με τίτλο «Μια μέρα στον Βυθό!», που κυκλοφόρησε το 2022 από τις εκδόσεις Αρμός,  είναι αφενός απόρροια των εκπαιδευτικών γνώσεων και ικανοτήτων της Χαριτίνης Μαλισσόβα και αφετέρου της βαθιάς ευαισθησίας της απέναντι σε ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο. Ως ενεργή εκπαιδευτικός, ως δραστήρια δασκάλα, γνωρίζει καλά την σημαντικότητα του ρόλου που παίζει το σημερινό σχολείο στην διαμόρφωση των προσωπικοτήτων των αυριανών πολιτών. Γνωρίζει πως τα δεινά μιας κοινωνίας, τα προβλήματα, οι προβληματισμοί, οι στερεότυπες αντιλήψεις και οι παθογένειες δομούνται εύκολα, αλλά αποδομούνται με κόπο και δυσκολία. Κι αν δεν παρέμβει το σχολείο προβάλλοντας την άλλη όψη του νομίσματος, τότε ποιος μπορεί να κάνει εκείνες τις σωτήριες παρεμβάσεις, ώστε να μεγαλώσουμε παιδιά που θα αποτελέσουν ναι μεν την μελλοντική γενιά των ενεργών και ευσυνείδητων πολιτών, αλλά θα παραμείνουν πάνω απ’ όλα άνθρωποι, που θα γνωρίζουν να συναισθάνονται, που θα έχουν μάθει να αποδέχονται το διαφορετικό, που θα έχουν εκπαιδευτεί να μην φοβούνται το ξένο και το άγνωστο. Και στην προκειμένη περίπτωση η συγγραφέας αυτό αποσκοπεί με το παραμύθι της. Να εξοικειώσει τους αναγνώστες της -μικρούς και μεγάλους- με έννοιες όπως είναι η ενσυνάισθηση, η αποδοχή της διαφορετικότητας και η αποδόμηση της ξενοφοβίας.

Η ξενοφοβία και η αποδοχή της διαφορετικότητας δεν είναι άγνωστες λέξεις στην εκπαιδευτική κοινότητα. Αν ανατρέξει κανείς θα βρει πλούσια και πολύ αξιόλογη βιβλιογραφία με θέμα τις παραπάνω έννοιες. Τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, με εκπαιδευτικές προτάσεις για τον εντοπισμό, την αντιμετώπιση και την αποδόμηση τους εντός της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ωστόσο τα πράγματα τελευταία άλλαξαν ραγδαία. Όλο και περισσότερο αφιερώνουμε χρόνο σε δράσεις εντός και εκτός του σχολείου, που αφορούν στην ξενοφοβία και τον ρατσισμό, με σκοπό την ευαισθητοποίηση των  μαθητών μας, την αφύπνιση τους και εν τέλει την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Με τις ραγδαία αυξανόμενες ροές των προσφύγων και των μεταναστών στην Ελλάδα λόγω των συνεχόμενων πολεμικών συρράξεων στις γείτονες χώρες και της οικονομικής και πολιτικής αστάθειας που επιφέρουν αυτές, έπαψε το πρόβλημα της ξενοφοβίας και του ρατσισμού να αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Αυξήθηκε ο πληθυσμός που αναζήτησε ένα καλύτερο αύριο στη χώρα μας, αυξήθηκε και η ξενοφοβία. Αυξήθηκαν οι ξένοι μαθητές στα σχολεία, κουβαλώντας από τις χώρες τους ξένες γλώσσες και ξένες συνήθειες, αυξήθηκε και η απομόνωση τους, αντανακλώντας τον αρχέγονο φόβο του ανθρώπου μπρος στο άγνωστο και το ξένο. Ο φόβος για το ξένο και το άγνωστο δεν είναι καινούργιος φόβος. Είναι ένας φόβος που κουβαλά η ανθρώπινη ιστορία, δυστυχώς, από τα γεννοφάσκια της. Δεν είναι εύκολο για έναν άνθρωπο να αποδεχτεί στο άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον κάποιον ξένο, κάποιον αστάθμητο παράγοντα, που θα του αναμοχλεύσει την ρουτίνα της καθημερινότητας του και θα του απειλήσει την αίσθηση ασφάλειας που έχει. Δεν είναι εύκολο και ως ένα σημείο είναι και κατανοητό να υπάρχει φόβος και άρνηση. Η πρώτη αυτοματοποιημένη αντίδραση του ανθρώπου για την αυτο-προστασία του είναι η απομάκρυνση του, η ασφαλής απόσταση από το ξένο και η απομόνωση αυτού. Και για να αποδομηθεί ο φόβος αυτός, πρέπει να κατανοηθεί το ξένο, και για να κατανοηθεί το ξένο πρέπει να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση, και για να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση οφείλουμε να σκύψουμε πάνω από το πρόβλημα και να δουλέψουμε όλοι μαζί προς αυτήν την κατεύθυνση. Ολάκερη η εκπαιδευτική κοινότητα συνεργατικά και ομαδικά. Η ενσωμάτωση οποιουδήποτε ξένου στην εκπαιδευτική κοινότητα, η ενσωμάτωση του στην υφιστάμενη ομάδα, αλλά και η προετοιμασία της ομάδας για την υποδοχή και την αποδοχή του ξένου -θέλω να πιστεύω- πως αποτελεί για κάθε ευσυνείδητο επαγγελματία εκπαιδευτικό, προτεραιότητα του εκπαιδευτικού του έργου.

Και η Βολιώτισσα συγγραφέας με το παραμύθι της θέλει από πλευράς της να συμβάλλει στην ανάπτυξη εκείνων των απαραίτητων συνθηκών για την ειρηνική και αρμονική συνύπαρξη όλων των ανθρώπων ανεξαιρέτως. Σε ένα περιβάλλον μαγευτικό και υδάτινο, σ’ ένα βυθό πολύχρωμο και παραμυθένιο, που έξοχα αναδεικνύεται μέσα από τις εικόνες της βραβευμένης εικονογράφου Σίσυς Κυλερτζή, ψαράκια και γοργονίτσες χαίρονται την ανεμελιά της παιδικής τους ηλικίας παίζοντας όλη μέρα, ανάμεσα σε κοράλλια, βοτσαλάκια και κοχύλια. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του παραμυθιού είναι έντονα αισθητή η ύπαρξη της πολύτιμης φιλίας μεταξύ όλων των ειδών του μαγευτικού βυθού∙ διάχυτος ο σεβασμός της διαφορετικότητας του καθενός και της καθεμιάς, με εμφανή τα στοιχεία της αποδοχής και της αλληλοεκτίμησης,. Έως ότου εμφανιστεί ένα αλλότριο πλάσμα, με ναι μεν κοινά χαρακτηριστικά με τα υπόλοιπα ψαράκια και οικεία όψη, αλλά και τόσο διαφορετικό, άγνωστο και ξένο, που με τον ενθουσιασμό και τη χαρά και τη λαχτάρα της συνεύρεσης με όμοια του πλάσματα, θορυβεί πλησιάζοντας, τρομάζοντας την ομήγυρη. Και εκείνη τρέπεται σε φυγή, ώσπου μια Σοφή γοργόνα αναρωτιέται τι είναι αυτό που τους τρομάζει και τους παρακινεί να κρυφτούν. Η όψη του αγνώστου; το ξάφνιασμα της εμφάνισης του; το άγνωστο της προέλευσης; η απροσδόκητη διακοπή του παιχνιδιού και της ρουτίνας; η ενασχόληση με κάτι ανοίκειο; Μα δεν χρειάζονται πολλά για να ανατραπεί η πορεία του φόβου προτού εγκατασταθεί και κάνει υπογείως την δουλειά του. Ένα αναπάντεχο γεγονός, ο εγκλωβισμός μιας μικρής γοργόνας και ο απεγκλωβισμός της από τον άγνωστο επισκέπτη, είναι εκείνα τα περιστατικά στην ιστορία μας που έδωσαν την άλλη τροπή στην εξέλιξη του παραμυθιού και που δίνουν την διαφορετική τροπή στην πορεία της ζωής. Και φυσικά η παρουσία των υδάτινων νεράιδων, που στον λόγο τους ενσωματώνουν όλη την σοφία του κόσμου “Να δίνεις, να δίνεις, αυτή είναι η χαρά στη ζωή. Γιατί ό,τι δίνεις, αυτό τελικά θα πάρεις”.

Χωρίς καθόλου διδακτισμό, μα με σεβασμό και εκτίμηση για όλα τα πλάσματα του κόσμου, η συγγραφέας μεταλαμπαδεύει την αγάπη της για τα παιδιά μέσω αυτής της όμορφης ιστορίας. Η ενσυναίσθηση δεν είναι κάτι που κουβαλά κάποιος εκ γενετής μέσα στα κύτταρα του. Είναι μια δεξιότητα που μπορεί να αποκτηθεί απ’ όσους ευαισθητοποιηθούν και εκπαιδευτούν να συναισθάνονται και να αγαπούν χωρίς όρια και περιορισμούς. Τυχερά τα παιδιά που θα γίνουν δέκτες αυτής της παραμυθένιας αφήγησης, τυχερά όσα ακολουθήσουν τις όμορφες ζωγραφιές αυτής της ιστορίας∙ τυχερά εκείνα τα παιδιά που συνάντησαν και όσα ακόμα θα συναντήσουν σε αίθουσες διδασκαλίας, την δασκάλα Χαριτίνη Μαλισσόβα.

“Μια μέρα στον βυθό!”, εκδόσεις Αρμός, 2022

αναδημοσίευση στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας “Θεσσαλία” (28.8.2022)

πρώτη δημοσίευση στο culturebook (8.8.2022)