«Γοβάκια από πάγο»

Παραμυθένιος και συμβολικός ο τίτλος της δεύτερης συλλογής διηγημάτων της Λίλιας Τσούβα. Κι ας είναι τα γοβάκια της Τσούβα από πάγο. Ο τίτλος παραπέμπει σε παραμύθια που μεγάλωσαν γενιές και γενιές. Όπως για παράδειγμα τα γοβάκια της Σταχτοπούτας, ευρύτερα γνωστό παραμύθι από τις συλλογές των αδελφών Γκρίμ (1812), που στάθηκαν αφορμή η κατατρεγμένη κοπέλα να γνωρίσει τον πρίγκιπα-σωτήρα των ονείρων της ή όπως τα λουστρίνια κατακόκκινα γοβάκια της Ντόροθι στο μυθιστόρημα του Λ. Φρανκ Μπάουμ «The wonderful Wizard of Oz», που μας καταγοήτευσε στην κινηματογραφική του μεταφορά «Ο Μάγος του Οζ» (μιούζικαλ του 1939 σε σκηνοθεσία του Βίκτορ Φλέμινγκ), που όταν τα φόρεσε η πρωταγωνίστρια, η γκρίζα και μουντή πραγματικότητα μετατράπηκε σε έναν πολύχρωμο, μαγικό και περιπετειώδη κόσμο. Οι γόβες πάντως με το ψιλόλιγνο τους τακούνι, γυαλιστερές και μοιραίες, παραπέμπουν και σε νεότερους χρόνους στο γυναικείο φύλο, αναπαράγοντας την στερεοτυπική εικόνα μιας αυτάρεσκης και μοιραίας (;) γυναίκας, με φετιχιστικές τάσεις αποπλάνησης. Ωστόσο στη συλλογή διηγημάτων της Τσούβα δεν συναντάμε τίποτα παραμυθένιο. Τα δικά της γοβάκια είναι πράγματι από πάγο. Και ως γνωστόν ο πάγος λιώνει και το νερό εξατμίζεται. Ο τίτλος ωστόσο παραμένει συμβολικός, ίσως για να εκμυστηρευτεί και να υπογραμμίσει το εφήμερο των παραμυθιών.

Η Λίλια Τσούβα μέσα από την μυθιστορηματική αφήγηση μεμονωμένων περιστατικών από τον βίο έντεκα εμβληματικών γυναικών, θέλει να αναδείξει το φλέγον ζήτημα της κακοποίησης, της υποτίμησης και της περιφρόνησης των γυναικών, που είναι δυστυχώς τόσο επίκαιρο στην εποχή μας, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, όσο επίκαιρο ήταν και στις εποχές και στα μέρη του κόσμου, που μας αφηγείται η συγγραφέας. Φαίνεται πως η γυναικεία κακοποίηση, σωματική και ψυχική, δεν γνωρίζει εποχή, χρώμα, φυλή ούτε και καταγωγή, δεν εξαρτάται από πλούτη, δύναμη ή μορφωτικό επίπεδο. Η γυναικεία κακοποίηση, με αποκορύφωμα την ύστατη πράξη, την γυναικοκτονία, είναι διαχρονική. Συνέβαινε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στην Οθωνική Αναγέννηση, στις Ηνωμένες Πολιτείες όταν αυτές ανακαλύφθηκαν, εξερευνιούνταν και χαρτογραφούνταν, στην Αρχαία Ελλάδα με τον λαμπρό της πολιτισμό, από το Βορρά ως το Νότο της υφηλίου, από τη Δύση ως και την Ανατολή.

Και δεν είναι μονάχα οι προσωπικότητες των γυναικών γοητευτικές ή ο χαρακτήρας τους· γοητευτικό είναι και όλο το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον που μας ξεδιπλώνει η συγγραφέας, όπου διαδραματίζονται οι ιστορίες της. Η μυθοπλαστική ματιά της Τσούβα ενισχύεται από την ιστορική και λαογραφική της μελέτη, όπως συμπεραίνουμε από τις πλούσιες βιβλιογραφικές αναφορές, που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου. Γεγονός, που πέρα από αξιοπιστία, προσθέτει κατά την άποψη μου, και αξία στην αναγνωστική απόλαυση και εμπειρία. Αξία επίσης προσθέτουν και οι φωτογραφίες γλυπτών ή ζωγραφιών ή μωσαϊκών που απεικονίζουν ή αναπαριστούν τις γυναίκες που επέλεξε η Τσούβα να μας παρουσιάσει. Και σημασία δεν έχει μόνο η ιστορία των γυναικών που πρωταγωνιστούν στα διηγήματα της Λίλιας Τσούβα “της Θεοδώρας, της Σαπφώς, της Σακατζαγουία, της Ασπασίας, της Μπουντίκα, της Ροσβίτα, της Τρουθ, της Υπατίας, της Σούρμαν, της Ιουδίθ, της Θεοφανώς”· σημασία έχει, όπως γράφει και η Χλόη Κουτσουμπέλη στην ποιητική της συλλογή «Γυναίκα-ψάρι» (2006), και η ιστορία κάθε γυναίκας, “της Μαρίας, της Άννας, της Ελένης, της Φρίντας, της Σύλβιας, της Ιωάννας και όλων των άλλων γυναικών. Αθόρυβα αφήνουν πίσω τους τα χνάρια από μικρά παπούτσια.”

Κι αν ο στόχος της Λίλιας Τσούβα ήταν, όπως η ίδια δηλώνει στον πρόλογο της, να αναδυθεί το γυναικείο ζήτημα, θεωρώ ότι με τα έντεκα της αυτά διηγήματα, το κατόρθωσε αναμφισβήτητα. Σύντομες ιστορίες, πυκνογραμμένες. Πολλές οι ιστορικές πληροφορίες που παρέχονται και πολλά τα νοήματα. Λόγος που ρέει. Κοφτός, σχεδόν δωρικός. Οι περιγραφές λιτές. Τόσο, όσο χρειάζονται για να φανταστείς την εικόνα, το σκηνικό. Για να φανταστείς τα πρόσωπα των γυναικών, τους χαρακτήρες τους, την ψυχή τους. Για να καταλάβεις το σπουδαίο τους έργο. Για να διακρίνεις το μικρό αποτύπωμα που άφησαν στην εξέλιξη του κόσμου. Εν τω συνόλω μια συλλογή διηγημάτων που αξίζει να διαβαστεί και να ξαναδιαβαστεί.

Παραθέτω ένα πολύ μικρό δείγμα γραφής από το διήγημα «Η Σακατζαγουία» (σελ. 29):

[…] Η φλόγα να δει το ψάρι από κοντά κυρίευσε τη Σακατζαγουία. Από τα χείλη της βγήκαν λέξεις και επιφωνήματα που είχε να προφέρει από παιδί. Όμως τα φτερά της γυναίκας που συνέβαλε καθοριστικά στη χαρτογράφηση του τόπου και των ανθρώπων δεν είχαν την άδεια να πετούν. Έπρεπε τελικά να παρακαλέσει για να φύγει από την κατασκήνωση και να δει τη φάλαινα.

Μετά από ταξίδι δύο χρόνων, τεσσάρων μηνών και δέκα ημερών η Σακατζαγουία επέστρεψε με τον άνδρα που την κατείχε και τον γιο της στη Βόρεια Ντακότα. Δεν έλαβε χρήματα και γη, όπως εκείνος, από τον Πρόεδρο. Ούτε αξιώματα, όπως ο Λιούις και ο Κλαρκ. Μόνο μετά τη γέννηση της Λιζέτ, του κοριτσιού της, χάθηκε. Κάποιοι είπαν πως πέθανε από τυφοειδή πυρετό. Κάποιοι την είδαν στα μέρη των Σοσόνι, της φυλής της, που ποτέ δεν ξέχασε. Ο Γουίλιαμ Κλαρκ, που είχε ήδη την κηδεμονία του γιου της, ανέλαβε και της μικρής Λιζέτ, η οποία μάλλον δεν επέζησε.

Το όνομα της σε λίμνες και βουνά χάρισαν οι Αμερικανοί και με αγάλματα στόλισαν τις πλατείες τους. Μια νεαρή Ινδιάνα μ’ ένα μωρό στην πλάτη που δείχνει προς τα δυτικά. Ακόμη και σήμερα διαδίδουν πως στα μέρη της τα βράδια ακούγεται σιγανή η φωνή της αγαπημένης της γιαγιάς να λέει πως δικαιώθηκε στην προφητεία της.

(fractal.gr 9.1.2024)