«Ένας ύμνος στην ενσυναίσθηση, την αγάπη και την αποδοχή»

Σκέψεις για το μυθιστόρημα «Θύματα» της Λίας Νικολάου, εκδόσεις βακχικόν 2022.

Άνθρωποι που αφήνουν πίσω τους γλώσσα και πατρίδα αναζητώντας στην ξενιτιά μια καλύτερη τύχη. Άνθρωποι που καταλήγουν στο περιθώριο και στην φυλακή. Άνθρωποι οικογενειάρχες με καλά κρυμμένα μυστικά. Άνθρωποι, άνθρωποι, άνθρωποι. Άνθρωποι με τις μεγάλες και τις μικρές τους ιστορίες. Άνθρωποι που έγιναν μάρτυρες βίας, άνθρωποι που άσκησαν βία. Άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Ποιοι όμως είναι τελικά τα θύματα; Όσοι υπέστησαν βία; όσοι άσκησαν βία; όσοι παρατηρούνε αμέτοχοι στρέφοντας το βλέμμα τους αλλού; Μήπως όλοι μας; Ιδού η απορία.

Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί ο αναγνώστης | η αναγνώστρια στο δεύτερο μυθιστόρημα της Βολιώτισσας συγγραφέως Λίας Νικολάου, με τίτλο «Θύματα», είναι το τοτέμ που κοσμεί το εξώφυλλο. Ένα τοτέμ που απεικονίζει πέντε φιγούρες. Φιγούρες μπλεγμένες μεταξύ τους, φιγούρες που η μια κρατά ερμητικά κλειστά τα μάτια της άλλης. Οι πληροφορίες ωστόσο λιτές. Κόκκινος ρουχισμός. Από τον σωματότυπο εικάζει κανείς πως πρόκειται ίσως για παιδιά. Η πιο ψηλά στην ιεραρχία τοποθετημένη φιγούρα είναι ακέφαλη. Τρείς φιγούρες πλαισιωμένες με κοντά μαλλιά και η μία με μακριά. Τα χαρακτηριστικά των προσώπων δυο γραμμές. Η μία γραμμή αυτή της μύτης. Η άλλη, η γραμμή των χειλιών. Χείλη πιεσμένα, γερμένα προς τα κάτω, λυπημένα. Τι συμβολίζει τούτο εδώ το σκίτσο που φιλοτέχνησε η κουήρ καλλιτέχνης Nasta; Σε αντίθεση με τον συμβολισμό των τοτέμ των ινδιάνικων φυλών, το τοτέμ στο βιβλίο της Νικολάου δεν ξορκίζει το κακό, δεν προσφέρει πίστη, παρηγοριά ή ελπίδα. Δεν παρέχει προστασία, δεν διαθέτει ιερές ιδιότητες ή μήπως διαθέτει; Και αναρωτιέμαι τι δεν πρέπει να δουν οι φιγούρες; Ποια λοιπόν η σημειολογία του σκίτσου;

Αλλά ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή. Όποιος έχει διαβάσει το πρώτο μυθιστόρημα της Νικολάου με τίτλο την παράκληση ή την προσταγή «Να μ’ αγαπάς», ξέρει ήδη, ότι η θεματολογία της συγγραφέως έχει ρίζες κοινωνικές. Κοινωνικά και ανθρώπινα είναι και τα ζητήματα που την απασχολούν και στα «Θύματα». Βαθιά ανθρώπινα. Πιάνει τον σύγχρονο άνθρωπο και τα προβλήματα του και τον εξετάζει εξονυχιστικά. Όχι οποιονδήποτε άνθρωπο. Αλλά τον παραγκωνισμένο άνθρωπο. Τον άνθρωπο που με ευκολία η κοινωνία εξοβέλισε από τον περίγυρο της. Εκείνον που δεν συμβιβάστηκε με τις νόρμες της, που δεν υπέκυψε στις πιέσεις της. Εκείνον που διαφέρει σε χρώμα δέρματος, πίστη, γλώσσα, καταγωγή, σεξουαλικό προσανατολισμό. Εκείνον που εκφράζει διαφορετικές επιθυμίες, εκείνον που αυτοπροσδιορίζει το φύλο του, εκείνον που τα όνειρα του είναι πολύχρωμα. Εκείνον που ανήκει στην μειοψηφία λοιπόν. Η Νικολάου παρακολουθεί την εξέλιξη και την πορεία του ανθρώπου αυτού. Διαπιστώνει το κακό που έχει κάνει η κοινωνία και το παραθέτει. Τα ουσιαστικά προβλήματα που ξεκινούν από την παιδική ηλικία, μέσα στο προστατευτικό υποτίθεται περιβάλλον της οικογένειας και του σχολείου. Τα βιώματα εκείνης της αθώας και ευαίσθητης ηλικίας που μας χαρακτηρίζουν και μας διαμορφώνουν και ενίοτε μας στιγματίζουν και που όμως, μας ακολουθούν σε όλη μας την ενήλικη ζωή καθορίζοντας την ευτυχία ή την δυστυχία μας. Τα βιώματα και οι εμπειρίες που μας ωθούν να επιλέξουμε να ακολουθήσουμε την μία ή την άλλη διαδρομή. Επιλογές που όμως έχουν συνέπειες. Συνέπειες που με την σειρά τους διαμορφώνουν διαφορετικές ιστορίες, δεμένες ωστόσο με ένα νήμα. Ένα αόρατο νήμα που περιπλέκει όλες τις ιστορίες όλων των ανθρώπων.

Δύσκολες συμπεριφορές πραγματεύεται η συγγραφέας στα «Θύματα» της. Συμπεριφορές που συνήθως η κοινωνία αποσιωπά κλείνοντας την πόρτα κατάμουτρα στους ανθρώπους. Στους ανθρώπους που υποφέρουν και πονούν, στους ανθρώπους που καταπιέζουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, που έχουν εγκλωβιστεί στις καταπιεσμένες επιλογές τους, που έχουν υποκύψει σε ψυχοσωματικούς εκβιασμούς, στους ανθρώπους που συμβιβάζονται με τους κοινωνικούς καθωσπρεπισμούς, στους ανθρώπους που έχουν γίνει θύματα. Η Λία Νικολάου σκύβει σε αυτά τα θύματα. Και τα παρατηρεί. Υποσυνείδητα ίσως να προσπαθεί και να τα ταξινομήσει σε κατηγορίες. Θύματα μίσους, θύματα ρατσισμού και ξενοφοβίας, θύματα ομοφοβίας, θύματα αιμομιξίας, θύματα έμφυλης ή/και ενδοοικογενειακής βίας. Ενίοτε όμως η μια κατηγορία εισχωρεί μέσα στην άλλη. Περιπλέκεται. Δεν υπάρχουν ευδιάκριτα όρια μεταξύ των ορίων. Η Νικολάου με τον δικό της πολύ προσωπικό τρόπο και με βαθιά αγάπη για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα, προσεγγίζει τα πάθη του ανθρώπου δίχως να μασάει τα λόγια της. Την βία δεν μπορείς να την περιγράψεις με όμορφες λέξεις. Τον πόνο δεν μπορείς να τον απαλύνεις με όμορφες αφηγήσεις. Είναι σκληρή στον λόγο της, όπως σκληρή είναι και η πραγματικότητα των θυμάτων. Και παρόλο που αφήνει μια χαραμάδα φωτός στην άκρη του σκοτεινού διαδρόμου, η αφήγηση της δεν είναι μελοδραματική. Πιθανόν η βαθιά αισιόδοξη της πεποίθησή, πως ο άνθρωπος μπορεί εντέλει να δείξει σεβασμό στην διαφορετικότητα του συνανθρώπου του, ίσως και να της επιτρέπει να χαμογελά κάπου κάπου. Οι κοινωνικοί εξάλλου προβληματισμοί που καταθέτει η Λία Νικολάου στο μυθιστόρημα της μέσω των εσωτερικών μονολόγων των πρωταγωνιστών της, αναδεικνύουν την προσωπική της ευαισθησία απέναντι σε ανθρώπους που παλεύουν να αποτινάξουν τα “μαύρα πουλιά” του παρελθόντος τους. Χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα:

[…] Γινόταν εριστικός, κάποιες φορές ακόμα κι ευσυγκίνητος κάτι που τον έκανε να θυμώνει ακόμα περισσότερο με τον εαυτό του γιατί είχε αποφασίσει πως δεν ήθελε να κλαίει. Μα στο σπίτι του παρελθόντος όσα αισθανόταν, δεν είχε τρόπο να τα εκφράσει.

Στο σπίτι του παρόντος, έχει. Είμαι ήσυχος τώρα, σκέφτεται, είμαι ήσυχος τώρα, ψιθυρίζει στον εαυτό του, όλα αυτά ανήκουν πίσω, στο παρελθόν μου. Το σκοτεινό σπίτι τώρα κοιμάται και τίποτα από το χθες όσο κι αν με τρόμαζε δεν τα κατάφερε να περάσει στο τώρα, τα έχω αφήσει όλα πίσω μου, τα έχω επιτυχημένα εγκλωβίσει σαν μαύρα επιθετικά πουλιά σε παγιδοκλούβι που μόνο κρώζουν και κρώζουν και κρώζουν για να με φοβερίσουν, αλλά ξέρουν πως δεν έχουν πια τη δύναμη να σπάσουν τα κάγκελα του κλουβιού τους και να βγουν γιατί έχουν τόσο γεράσει που ο μόνο που έχουν να κάνουν είναι να περιμένουν να πεθάνουν· δεν υπάρχουν στ’ αλήθεια πια, δεν ζουν παρά μόνο στη μνήμη μου, λέει καθώς χασμουριέται, νιώθοντας ευχαριστημένος με τον εαυτό του.[…] (σελ.225)

Το τοτέμ του εξωφύλλου ενδεχομένως τώρα να είναι πιο εύκολο να αποκωδικοποιηθεί. Ο συμβολισμός ευδιάκριτος. Ένα σύμπλεγμα η κοινωνία λοιπόν, στέρεα δομημένη όπως το τοτέμ. Ακέφαλη ωστόσο η ιεραρχία. Αναπαράγει στερεότυπα και επιβάλλει πρακτικές, επηρεάζοντας δυναμικά όλα της τα μέλη. Από γενιά σε γενιά. Από άνθρωπο σε άνθρωπο. Θύμα εντέλει ο άνθρωπος ο στενόμυαλος, ο μισαλλόδοξος, ο προκατειλημμένος. Ένα ξόρκι κατά των στερεοτύπων και των κοινωνικών διακρίσεων η δεύτερη συγγραφική κατάθεση της Λίας Νικολάου. Ένας ύμνος στην ενσυναίσθηση, την αγάπη και την αποδοχή όλων των ανθρωπίνων πλασμάτων αδιακρίτως.

fractal (7.6.2022)