«Ένα ανοιγοκλείσιμο της πόρτας η ποίηση»

Η Ελένη Α. Σακκά στην τρίτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «Το πορφυρό της φλέβας σου» (εκδόσεις Γράφημα, 2023) προϊδεάζει τον αναγνώστη | την αναγνώστρια, ήδη από το πρώτο της ποίημα, αφενός για το περιεχόμενο του βιβλίου και αφετέρου για την ποιότητα των ποιημάτων που θα ακολουθήσουν. Η ποιήτρια γνωρίζει καλά, πώς ο χρόνος επηρεάζει και καθορίζει και προσδιορίζει και δίνει σχήμα και μορφή σε κάθε ύλη, σε κάθε ιδέα, σε κάθε αίσθημα, σε κάθε σχέση -για/με τον άνθρωπο. Όμως οι σχέσεις αυτές δεν διαβρώνονται και δεν λειαίνονται ούτε απαλύνονται ούτε μαλακώνουν, αντιθέτως ρηγματώνονται και γίνονται όλο πιο τραχιές, σκληρές και απόκοσμες. Όσο περνά ο αδηφάγος και ανελέητος χρόνος, τόσο απομακρύνεται ο άνθρωπος από τον άνθρωπο, τόσο πέφτουν σε λήθη η αρχική μνήμη και τα πρωτόγνωρα συναισθήματα. Στενάχωρη η διαπίστωση αυτή, μα η ποιήτρια δεν πτοείται, καθώς έχει ανακαλύψει την ίαση μέσω της ποίησης, όπου οι λέξεις γίνονται παρήγοροι στίχοι που απελευθερώνουν και οδηγούν στην κάθαρση του πνεύματος και εντέλει στην κάθαρση της ίδιας της ύπαρξης μας. Γράφει η ποιήτρια:

Σαν πρόλογος ΙΙΙ

Ρηγματώνονται οι σχέσεις με τα χρόνια
και το κύμα αδυνατεί
να διαβρώσει και να λειάνει
την τραχιά επιφάνεια των βράχων.
Τότε οι λέξεις γίνονται στίχοι
εκεί, στο απόκρημνο ακρωτήρι
της ποίησης.

Ο ποιητής Νίκος Μυλόπουλος χαρακτηρίζει στο προλογικό του σημείωμα την ποίηση της Σακκά βιωματική και ρεαλιστική. Και δεν θα μπορούσε να είναι πιο εύστοχος αυτός ο χαρακτηρισμός, καθώς πολλά από τα ποιήματα της Ελένης Σακκά αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα του “δομημένου ρεαλισμού” που ευαγγελίζεται ο Φιλολογικός Όμιλος Ελλάδος, όπου και είναι ενεργό μέλος του, η ποιήτρια μας. Για να καταλάβουμε ίσως τα χαρακτηριστικά και τις προεκτάσεις του δομημένου ρεαλισμού παραθέτω την παρακάτω πρόταση από το δοκίμιο του Αντώνη Ε. Χαριστού «Τι είναι ο δομημένος ρεαλισμός -Εισαγωγή στην τεχνοτροπία» (εκδόσεις Γράφημα, 2023): […] στον δομημένο ρεαλισμό, ο πνευματικός δημιουργός, δεν περιγράφει, αλλά κατασκευάζει μια ζωντανή εικόνα, τη στιγμή της κορύφωσης της, έχοντας διευρύνει, στη συνείδηση του, το πεδίο αιτιακών σχέσεων που προϋπάρχουν. […] (σελ. 18). Σε πολλά ποιήματα της Ελένης Σακκά αναδεικνύονται τα παραπάνω χαρακτηριστικά του δομημένου ρεαλισμού. Πράγματι η ποιήτρια δεν περιγράφει απλά κάποια κατάσταση ή κάποιο γεγονός παραθέτοντας σε/με στίχους μια περιγραφική αφήγηση, αλλά έντεχνα κατασκευάζει, στέκει, ακουμπά θα έλεγα, πάνω στον δομημένο ρεαλισμό για να δώσει χώρο και χρόνο στους στίχους της, ζωντανεύοντας σε εικόνες τα αρχικά της ερεθίσματα. Γράφει η ποιήτρια στο ποίημα Χωρίς επιστροφή (σελ. 43):

Το τζάμι του βαγονιού 4γ είναι θολό
καθώς ταξιδεύω για Παρίσι.
Στην αριστερή μου παλάμη
σφίγγω το εισιτήριο
τη στιγμή που ο ελεγκτής με το δεξί του χέρι
μ’ αγγίζει στον ώμο και ξυπνώ.
Ξημέρωσε Χριστούγεννα μου λέει
και του δίνω το τσαλακωμένο εισιτήριο.

Επίσης ευδιάκριτοι είναι σε αρκετά ποιήματα οι προβληματισμοί της ποιήτριας καθώς και οι διαδρομές του νου της, αναζητώντας την αιτιότητα, την σχέση δηλαδή μεταξύ του αίτιου και του αιτιατού. Ευδιάκριτα όμως είναι και τα λογοτεχνικά δαιδαλώδη μονοπάτια που παρέχει η διερεύνηση αυτή. Ενδεικτικό παράδειγμα οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος Γη της Αμοργού (σελ. 18), όπου διαφαίνεται η διερεύνηση στο πεδίο των αιτιακών σχέσεων που προϋπήρχαν: Στο παλιό κοιμητήριο της Χώρας/ ο σταυρός που σχηματίζω με το σώμα μου/ γίνεται ένα με τους ξύλινους σταυρούς/ των κεκοιμημένων. Ξεκάθαρα η ποιήτρια προβάλλει την αιτιώδη συνάφεια των δυο καταστάσεων, όπου οι ξύλινοι σταυροί των νεκρών ενσωματώνονται στη στάση του σώματος της.

Ωστόσο θα ήθελα να αναφερθώ και σε εκείνα τα ποιήματα και σε εκείνους τους στίχους της Ελένης Σακκά που είναι πιο αφαιρετικοί, υπαινικτικοί αλλά εξίσου περιεκτικοί. Στίχοι που δεν παρέχουν απλά μια ποιητική πληροφορία, που δεν συμπλέκουν απλά ένα ποιητικό στιγμιότυπο, αλλά που συμπυκνώνουν τον ποιητικό ψυχισμό της ποιήτριας. Γιατί η αφηρημένη σκέψη, η αφηρημένη έννοια της ποίησης και η αφηρημένη ιδέα της ποιητικής τέχνης, καθώς φυσικά και η αμφισημία των λέξεων, είναι τα στοιχεία που προκαλούν ερεθίσματα, που προκαλούν το αίσθημα και το συναίσθημα του αναγνωστικού κοινού, που ενεργοποιούν την φαντασία. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η αφηρημένη σκέψη αποτελεί μια από τις γνωστικές δραστηριότητες που επιτρέπουν στον άνθρωπο να προσεγγίζει το όραμα της πληρότητας της ποιητικής μιας εικόνας ή της εικονοποιίας ενός ποιήματος. Και η τέχνη της ποίησης -κατά την ταπεινή μου άποψη- αυτό ακριβώς υπηρετεί και σ’ αυτό αποσκοπεί. Στην πληρότητα της ποιητικής προσέγγισης. Στην υποκειμενική πληρότητα της ποιητικής προσέγγισης, μέσω της αφαίρεσης. Μέσα από εικόνες, μυρωδιές και ήχους, να διεγείρει και να διεγείρεται το συναίσθημα. Να βλέπεις τις εικόνες, να μυρίζεις τις μυρωδιές και να ακούς τους ήχους· και να [συν]αισθάνεσαι όσα θέλει να πει τελικά, όσα θέλει να μεταφέρει, να επικοινωνήσει ο/η δημιουργός. Πολλοί στίχοι της Σακκά -όπως οι παρακάτω που θα παραθέσω- αφήνουν περιθώριο νομίζω, σε όποιον | όποια θέλει και το επιθυμεί να αφαιρεθεί και να αφεθεί, να βυθιστεί και να παρασυρθεί στον απύθμενο βυθό της ποίησης της. Και έτσι, να ξεκινήσει και να ακολουθήσει το υπέροχο και μοναδικό νοητό ταξίδι που παρέχουν τα ποιήματα της συλλογής αυτής. Γράφει η ποιήτρια λοιπόν: Ένα ταξίδι στ’ ανοιχτά./ Καμιά μοναξιά,/ κανένας χειμώνας / τώρα πια μέσα στο βλέμμα των ματιών σου/ στη θέρμη του κορμιού σου/ στο άγγιγμα των δαχτύλων σου. (απόσπασμα από το ποίημα Ανείπωτες σιωπές, σελ. 13) ή Δεν μου αρκεί να μ’ αγαπάς·/ τις εύηχες συλλαβές των λέξεων/ επιζητώ ν’ αποκρυπτογραφώ/ κάθε που σε διαβάζω./ Στοχαστικά και ανατρεπτικά/ τα ρήματα των παλμικών κινήσεων των γραμμών. (απόσπασμα από το ποίημα Ατέρμονος έρωτας, σελ. 21) ή Δυο ημερομηνίες: της γέννησης και του θανάτου./ Άραγε αναρωτιέμαι θα βρεθεί κάποιος/ να χαράξει τ’ όνομά μου;/ Το ενδιάμεσο κενό το έχω χαράξει μόνη μου/ με λέξεις, σιωπές και δάκρυα. (απόσπασμα από το ποίημα Το ξύλινο μπαούλο, σελ. 22) ή Κι όταν στο άνοιγμα της σάρκας/ των πορφυρών κοχυλιών/ ενώνονταν οι αισθήσεις τους/ ο πόθος και το πάθος της αγάπης τους/ εκρήγνυνται πάνω σε ολόλευκες σελίδες απελπισμένων ποιητών. (απόσπασμα από το ποίημα Ναυάγια που πλέουν, σελ. 28) κ.α.

Κλείνοντας θα ήθελα να σταθώ και στην αμφισημία του τίτλου της συλλογής της Σακκά. Με την φράση «Το πορφυρό της φλέβας σου» επέλεξε η ποιήτρια να τιτλοφορήσει την συλλογή της, δάνειο από το ομότιτλο ποίημα της συλλογής. Και με αυτόν τον τίτλο και με αυτόν τον τρόπο υμνεί, εύχεται και ευλογεί το πορφυρό εκείνο χρώμα, που εκπροσωπεί και αντιπροσωπεύει το χρώμα του έρωτα και της αγάπης, των έντονων και εξαιρετικά δυνατών δηλαδή συναισθημάτων. Πορφυρό είναι όμως και το χρώμα του αίματος που ρέει μέσα στις φλέβες μας, και όσο ρέει το αίμα, τόσο παίζει η ροή αυτή τον ρόλο του εγγυητή για την διασφάλιση της ζωής, συνυπογράφει δηλαδή την εγγύηση για την ίδια την ύπαρξη· γεγονός που προκαλεί συναισθήματα ευγνωμοσύνης και χαράς για την συνύπαρξη των ανθρώπων-εραστών. Μπορεί όμως πορφυρό να είναι και το χρώμα του αίματος που στάζει από μια φλέβα, από μια τραυματισμένη (κομμένη ίσως;) φλέβα, πράγμα που προκαλεί δεύτερες και τρίτες σκέψεις και επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και εξηγήσεις. Δεν είναι πάντα οι σχέσεις ρόδινες, ενίοτε γίνονται απελπιστικές, αδιέξοδες και καταστροφικές. Κοινή εξάλλου δεν είναι η παραδοχή ότι τους ποιητικούς στίχους τούς προσλαμβάνουμε ανάλογα με την ψυχοσυναισθηματική μας εκάστοτε κατάσταση; Μπορεί δυο αναγνώστες | αναγνώστριες να διαβάζουμε παρέα, τους ίδιους ακριβώς στίχους, στην ίδια ακριβώς στιγμή του χρόνου, αλλά να καταλαβαίνουμε παντελώς διαφορετικά πράγματα. Και αυτό μπορεί να οφείλεται στα προσωπικά και τα αναγνωστικά μας βιώματα που συνήθως διαφέρουν. Μπορεί όμως να οφείλεται και στον ψυχισμό μας που είναι εντελώς διαφορετικά δομημένος ή στη συναισθηματική μας φόρτιση (εκείνης της στιγμής) που ενδέχεται να είναι πολληεπίπεδη ή/και διαμέτρου αντίθετη. Όμως αναρωτιέμαι, αυτό δεν είναι εντέλει το μεγαλείο της ποίησης; Αν συμφωνήσουμε με τον βραβευμένο Αμερικανό ποιητή Carl Sandburg ότι Ποίηση είναι το ανοιγοκλείσιμο μιας πόρτας αφήνοντας αυτούς που κοιτάζουν να μαντέψουν τι ήταν αυτό που φάνηκε για μια στιγμή τότε θα συμφωνήσουμε και ότι το πορφυρό χρώμα έχει πολλές αποχρώσεις, όπως πολλές αποχρώσεις και πολλαπλές αναγνώσεις έχουν και τα ποιήματα αυτής της συλλογής. Και είμαι βέβαιη ότι η ποιήτρια Ελένη Α. Σακκά όχι μόνο μας ανοιγόκλεισε την πόρτα της ποίησης της, αλλά μας προσκάλεσε να την ακολουθήσουμε και στα ενδότερα, για να ανακαλύψουμε και το εσωτερικό της.

culturebook 23.8.2023