«Στους τάφους ζει το Κουρδιστάν»

Στον πρόλογο του βιβλίου γράφει ο συγγραφέας Τζεμίλ Τουράν Μπαζιντί που ερεύνησε, επέλεξε, επιμελήθηκε και που μετέφρασε από τα κουρδικά τα ποιήματα της ανθολογίας «Ανθολογία Σύγχρονης Κουρδικής Ποίησης» που κυκλοφόρησε του 2020 από τις εκδόσεις ΑΩ: “Από την αρχαιότητα ακόμη μιλούσαν για έναν σκληροτράχηλο λαό που ήξερε να πολεμάει και να διεκδικεί. Όμως οι Κούρδοι δεν ήταν μόνο αυτό. Ήταν ο πολιτισμός τους, τα ήθη και τα έθιμα τους, ήταν η αγάπη τους για τη φύση, ήταν το δέος τους στη δύναμη του ήλιου, που τον θεοποίησαν. Ήταν ο φόβος στη θεά του γαλήνιου έναστρου ουρανού, ήταν ο μόχθος της σποράς, ήταν ο θρήνος της απώλειας […] ” Και αναρωτιέμαι τι γνωρίζουμε στ’ αλήθεια για αυτόν τον πανάρχαιο λαό και τι ξέρουμε για τον σύγχρονο κουρδικό λαό; τι γνωρίζουμε για το Κουρδικό ζήτημα, που σαν ένας γόρδιος δεσμός, ταλαιπωρεί και βασανίζει εδώ και πολλές δεκαετίες τους Κούρδους, είτε αυτοί κατοικούν στην βόρεια Συρία, είτε στην νοτιοανατολική Τουρκία, είτε στο βορειοδυτικό Ιράν ή είτε στο βόρειο Ιράκ, στερώντας τους την ειρήνη και την αυτοδιάθεση; στερώντας τους μια κρατική οντότητα με διακριτά σύνορα και την ελεύθερη πολιτική διακυβέρνηση της; στερώντας από τους απλούς ανθρώπους το δικαίωμα της πατρίδας, το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού τους ως μια ενιαία εθνότητα, το δικαίωμα της γλωσσικής και πολιτιστικής τους ύπαρξης;

Ανατρέχοντας όμως σε διάφορα δημοσιεύματα, κανείς βρίσκει την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα. Οι προαναφερθείσες περιοχές είναι πλούσιες σε πετρελαϊκά αποθέματα. Και ως γνωστόν, όπου υπάρχει πετρέλαιο, υπάρχει πλούτος, και ο φυσικός πλούτος φέρνει χρήμα, και όπου υπάρχει χρήμα ευδοκιμούν οι πολεμικές συρράξεις, για τον έλεγχο των περιοχών και την εκμετάλλευση τους. Συνέπεια όλων αυτών, οι κάτοικοι να εξαναγκάζονται σε υποχρεωτικές μετατοπίσεις, σε εξορίες, στην προσφυγιά και τη ξενιτιά. Και δεν ήταν λίγοι αυτοί που έφυγαν από τα πατρογονικά τους εδάφη. Αλλά δεν είναι και λίγοι όλοι εκείνοι που ακολούθησαν τον δρόμο της αντίστασης, άλλοτε μιλώντας με στίχους και άλλοτε με όπλα.

Διαβάζοντας τα ποιήματα της «Ανθολογίας Σύγχρονης Κουρδικής Ποίησης» δεν χρειάζεται να αναρωτηθούμε αν ή γιατί σιωπούν οι ποιητές τέτοιες εποχές. Ερώτημα που είχε θέσει κάποτε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ με τον αλληγορικό του στίχο στοχεύοντας στην απάθεια των συμπολιτών – λογοτεχνών του, κατά τη διάρκεια του ναζιστικού μορφώματος στη Γερμανία. Όχι, δεν χρειάζεται να αναρωτηθούμε, καθώς για την περίπτωση του κουρδικού λαού, οι ποιητές δεν σιωπούν. Αντιθέτως για το Κουρδικό ζήτημα έχουν γράψει πολλοί και σπουδαίοι Κούρδοι ποιητές. Και έτσι μέσω της ποιητικής τους φωνής γίνονται και ευρύτερα γνωστά τα προβλήματα και τα βάσανα του κουρδικού λαού.

Ο ανθολόγος και μεταφραστής Τζεμίλ Τοράν Μπαζιντί, γεννημένος και ο ίδιος στο Κουρδιστάν της Τουρκίας, συγκέντρωσε και μετέφρασε ποιήματα δεκαεννέα Κούρδων ποιητών. Κοινό στοιχείο τους είναι ότι όλοι τους γεννήθηκαν σε κάποια από τις περιοχές της Μέσης Ανατολής, όλοι τους μορφωμένοι είναι με αξιόλογες ακαδημαϊκές σπουδές και όλοι τους αφοσιωμένοι στην ιδέα του ανεξάρτητου Κουρδιστάν. Όλοι τους αγωνίστηκαν και αγωνίζονται υπέρ των δικαιωμάτων των Κούρδων, πολλοί από αυτούς πολεμώντας μάλιστα όχι μονάχα με λόγια αλλά και με όπλα, γεγονός που τους οδήγησε σε φυλακές, βασανιστήρια και εξορίες. Στα ποιήματα τους, που άλλοτε είναι ολιγόστιχα και άλλοτε μακροσκελή, αποτυπώνονται τα βάσανα των Κούρδων μέσα στο πέρας της ιστορίας, περιγράφονται οι δρόμοι της προσφυγιάς που ακολούθησαν οι κυνηγημένοι και κατατρεγμένοι, αναβιώνοντας τον πόνο της αδικίας, του θανάτου και της απώλειας, αναμετρώνται με την δύναμη της ζωής και της ίδιας της ύπαρξης.

Πολλά από τα ποιήματα είναι έντονα πολιτικοποιημένα και έχουν καταγγελτικό τόνο. Οι ποιητές με ηχηρή φωνή προβάλλουν και καταγγέλλουν τις καταπιέσεις που υφίσταται ο λαός τους. Και δεν είναι λίγες αυτές οι καταπιέσεις. Οι Κούρδοι καταπιέζονται να μην μαθαίνουν και να μην μιλούν την γλώσσα τους, να μην έχουν αξιώσεις σε ιστορία και πατρίδα, να σβήσουν την εθνική τους μνήμη. Η κρατική λογοκρισία της ελεύθερης έκφρασης στο Κουρδιστάν δεν αποτελεί αυτονόητο δικαίωμα του πολίτη. Εξαιρετικά αποδίδει αυτό το κλίμα που επικρατεί στον δημόσιο λόγο, ο ποιητής Σέρκο Μπέκες στο παρακάτω ποίημα (σελ. 69):

ΧΙ

Στη χώρα μου
οι εφημερίδες γεννιούνται βουβές
τα ραδιόφωνα γεννιούνται κουφά
οι τηλεοράσεις γεννιούνται τυφλές
κι όσους στη χώρα μου
θέλουν όλα ετούτα να γεννιούνται γερά και ελεύθερα
τους κάνουν βουβούς και τους σκοτώνουν
τους κάνουν κουφούς και τους σκοτώνουν
τους κάνουν τυφλούς και τους σκοτώνουν
τέτοια συμβαίνουν
στην πατρίδα μου

Οι ποιητές καταγγέλλουν επίσης την αδιαφορία της Δύσης, των Μεγάλων Δυνάμεων και των Ενωμένων Εθνών. Η παγκόσμια ιστορία αλλάζει, εξελίσσεται, αλλά όχι για το Κουρδιστάν. Εκείνο [παρα]μένει απομονωμένο, ξεχασμένο και κατατρεγμένο. Η ειρωνεία, αλλά και το βαθύ παράπονο του ποιητή Σαχίρ Μπεκίρ Σορεκλί ξεδιπλώνεται στο μνημειώδες ποίημα του “Ξέρεις που βρίσκεται το Κουρδιστάν;” όπου το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε β’ πρόσωπο ενικού, καλώντας και εγκαλώντας τον αναγνώστη | την αναγνώστρια να αναλάβει τις ευθύνες του | της για την άγνοια και την αδιαφορία που διακατέχεται ο σύγχρονος Ευρωπαίος, σε ό,τι αφορά το Κουρδικό ζήτημα. Γράφει ο ποιητής:

1.

Μικραίνει ο κόσμος μας
Ζήτω ο δορυφόρος
Γνωρίζεις, όμως, πού βρίσκεται το Κουρδιστάν;
Ξέρεις ποιοι είναι οι Κούρδοι, φίλε μου;
Τι στην οργή
Και γιατί να σε νοιάξει;
Συμβαίνουν γεγονότα σοβαρά:
Το Παγκόσμιο Κύπελλο στην Ιταλία και το Γουέμπλεϊ
Πιες την μπίρα σου λοιπόν, χαλάρωσε.
Ποιοι στην οργή είναι οι Κούρδοι;
Και γιατί να σε νοιάξει;
Τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος, η Ευρώπη ενώνεται
Κι αίμα στην πόλη σου δεν χύνεται
έξω από τα γήπεδα – και τούτο σπάνια
Κι αυτό δεν είναι δα και τόσο φοβερό, φίλε μου.
Γιατί όλα είναι καλά στον κόσμο σου.
Έτσι σου αρέσει να πιστεύεις.

(απόσπασμα σελ. 117)

Πολλά από τα ποιήματα έχουν παραλήπτη κάποιο αγαπημένο συγγενικό πρόσωπο των ποιητών. Άλλοι ποιητές απολογούνται στα παιδιά τους που ήταν απόντες από την ζωή τους και δεν τα είδαν να μεγαλώνουν και να ανθίζουν, όπως στο ποίημα “Αντιλός” του Αχμέντ Αρίφ. Γράφει ο ποιητής: “Αυτό είναι αξιοπρέπεια/ γραμμένη στο οικογενειακό μας αλμπούμ/ και υπομονή/ που βγαίνει απ’ το φαρμάκι./ Άρπαξε τα./ Αρπάζοντας τα, μεγάλωνε. ” (απόσπασμα σελ. 31). Ή όπως στο ποίημα – σπάραγμα του Κεμάλ Μπουρκάι με τίτλο “Χελίν”: “Όταν με επισκέφτηκε στη φυλακή/ ήταν θυμωμένη μαζί μου γιατί δεν γύρισα στο σπίτι/ Και όταν έγινε επτά χρονών/ έφυγα από το δρόμο της και άφησα την πατρίδα μου/ Τώρα είναι οκτώ χρονών/ Δεν ξέρει τους λόγους που έφυγα/ Ξέρει τον πόνο/ Και όλα όσα έγιναν/ είναι όπως το χάλασμα ενός παιχνιδιού γι’ αυτήν.”(απόσπασμα σελ. 81)

Άλλοι πάλι ποιητές απευθύνονται στη μάνα ή στον πατέρα τους, δίνοντας τους την υπόσχεση ότι θα πολεμήσουν για να δικαιώσουν και να δικαιωθούν οι αγώνες των προγόνων τους για την ελευθερία, μια υπόσχεση ότι θα πολεμήσουν για να αναπαυθούν οι ψυχές των πεθαμένων, ότι θα πολεμήσουν να δικαιωθούν οι θυσίες των ζωντανών, να διασφαλίσουν ότι ο πόνος και οι κακουχίες του κουρδικού λαού, δεν έγιναν και δεν γίνονται άσκοπα. Σταχυολογώ ενδεικτικά στίχους: “Γιατί, λοιπόν, πατέρα, είσαι απογοητευμένος;/ Όσες μέρες γιορτινές και να περάσουν/ Ο γιος σου δεν θα γυρίσει/ Μέχρι τη μέρα της λευτεριάς“ (απόσπασμα από το ποίημα “Γιορτή Πρωτοχρονιάς και ελευθερίας” του Μαρούφ Ομάρ Γκιουλ, σελ. 42) ή “Όχι, μανούλα μου/ Μην πεις: Ο γιος μου πέθανε μόνος./ Η γη που λάτρεψα σ’ όλη μου τη ζωή/ Δέχεται το αίμα μου σταγόνα τη σταγόνα/ Κι άσυλο κάνει για μένα την καρδιά της. ” (απόσπασμα από το ποίημα “Μάρτυρας” του Καμάλ Μιραβντελί, σελ. 63). Ή “Κάθε νύχτα ακούω τις κραυγές της μάνας μου από το μνήμα/ Που με καλούν να μην ξεχάσω τα μνήματα του Κουρδιστάν./ Κάποτε ρώτησα: Γιατί τα μνήματα, μητέρα, γιατί τα μνήματα;/ Και κείνη είπε: Το Κουρδιστάν στους τάφους ζει, παιδί μου.” (απόσπασμα από το ποίημα “Νυχτερινές επισκέψεις” του Σαχίν Μπεκίρ Σορεκλί, σελ. 121)

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω, ότι βιβλία σαν την ανθολογία τούτη, πέρα από λογοτεχνική και μεταφραστική εργασία, που αναμφισβήτητα έχει τη δική της πολύτιμη αξία, αποτελούν και υπηρετούν ένα βαθιά κοινωνικό και ανθρωπιστικό έργο. Το έργο εκείνο το ανεκτίμητο που λέγεται αλληλεγγύη σε [συν]ανθρώπους και κοινωνική ενσυναίσθηση. Ο ανθολόγος και μεταφραστής Τζεμίλ Τουράν Μπαζιντί, με σημαντικό και σπουδαίο προσωπικό συγγραφικό και μεταφραστικό έργο, δίνει την δυνατότητα και την ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, να λάβει γνώσει, από πρώτο χέρι, από την πρώτη γραμμή του πολέμου, από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές, τι σημαίνει Κουρδιστάν. Πράγμα που φυσικά δεν θα είχε εκδοτική υπόσταση αν την προσπάθεια αυτή δεν την αγκάλιαζαν οι εκδόσεις ΑΩ.

Και για να επανέλθω στο αρχικό ερώτημα, απαντώ: Όχι, φίλε μου Μπέρτολτ! κανείς δεν θα ρωτήσει, γιατί σιωπούν οι ποιητές, γιατί στην δική μας την περίπτωση, στη συγκεκριμένη ανθολογία, οι ποιητές δεν σιωπούν. Μιλούν δυνατά, κραυγάζουν τα ποιήματα τους, πολεμούν με τους στίχους τους για έναν κόσμο ίσο, ισότιμο και δημοκρατικό. Μάχονται για έναν κόσμο δίκαιο. Η ποιητική τους φωνή είναι αξιοζήλευτα παθιασμένη και εύχομαι να εκτιμηθεί.

εκδόσεις ΑΩ, 2020
(poein.gr 15.9.2023)