«Ο μαγευτικός κόσμος των εξωτικών ειδών».

Σκέψεις πάνω στη ποιητική συλλογή «Εξωτικά είδη» της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, εκδόσεις Σαιξπηρικόν, 2022

Τα εξωτικά είδη είναι πολλά, είναι πολύχρωμα και σπάνια. Είναι είδη που ζουν και ευδοκιμούν και πολλαπλασιάζονται σε περιβάλλοντα μακρινά, ιδιαίτερα και προστατευμένα. Έτσι και η τέταρτη ποιητική συλλογή της καλής ποιήτριας Μαργαρίτας Παπαγεωργίου με τον μαγευτικό τίτλο Εξωτικά είδη που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν, αποτελεί μια κατάθεση του εξωτικού κόσμου που περικλείει στην ψυχή της η ποιήτρια.

Έντονα τα χρώματα του εξώφυλλου -φούξια και λαχανί. Χρώματα φωτεινά και λαμπερά όπως και τα χρώματα των εξωτικών ειδών. Δυο φωτεινά τετραγωνισμένα πλαίσια που δεν περνάνε απαρατήρητα, και που μας παρασέρνουν νοητά σε κόσμους πολύχρωμους, ανεξερεύνητους και μαγικούς. Στη μέση ένα σύμπλεγμα· οι δυο λέξεις του τίτλου στοιχισμένες έτσι ώστε να σχηματίζουν μια γωνία λεκτική. Μια γωνιά σε τέλεια αναλογία που ισορροπεί με τα δυο άλλα στοιχεία που αναγράφονται στο εξώφυλλο του βιβλίου, του ονόματος της ποιήτριας δηλαδή και της επωνυμίας του εκδοτικού οίκου.

Σύμπλεγμα αποτελεί και ο αριθμός των ποιημάτων που περιλαμβάνει τούτη εδώ η ποιητική συλλογή, αρκεί να παρατηρήσει κανείς τον αριθμό 39 σαν απεικόνιση. Ωστόσο αυτή την φορά πρόκειται για ένα σύμπλεγμα λείο και στρογγυλεμένο. Σαν να θέλει η Παπαγεωργίου να παντρέψει τo αιχμηρό των γωνιών του τίτλου με την γλύκα της καμπύλης του περιεχόμενου. Το σχήμα των αριθμών εξάλλου δεν είναι καθόλου τυχαίο, αλλά αποτυπώνει έναν βαθύτερο συμβολισμό της συνειδητότητας. Δεν είναι τυχαίο που ο Πυθαγόρας, ως προπάτορας της αριθμολογίας, κατανόησε ότι τα σύμβολα που κρύβονται μέσα στους αριθμούς αποτελούν βάση για οτιδήποτε υπάρχει μέσα στο Σύμπαν. Και είναι γνωστό ότι την Παπαγεωργίου την απασχόλησαν και στις προηγούμενες ποιητικές της συλλογές, τα ζητήματα της ύπαρξης και των δυνάμεων του Σύμπαντος που ορίζουν και ίσως καθορίζουν τα συμβάντα της ζωής. Έτσι και ο αριθμός του συνόλου των ποιημάτων της συλλογής της Παπαγεωργίου 39. Το 3 δυο καμπύλες που δεν προσκολλώνται ούτε στη Γη ούτε στον ουρανό, αλλά που έχουν την ελευθερία να κινηθούν προς πάσα κατεύθυνση. Το 9 μια καμπύλη γραμμή να κινείται προς τον ουρανό, μετά από την επαφή με τη Γη και η εμπειρία να χαρίζειΣοφία και να ωθεί προς το επόμενο επίπεδο συνειδητότητας.

Αλλά γιατί αυτός ο τίτλος; Ποια η σημειολογία του;  Αναμοχλεύοντας στα λεξικά, διαπιστώνει κανείς την πρόθεση της ποιήτριας. Ο Τριανταφυλλίδης για παράδειγμα δίνει στο επίθετο εξωτικός, χαρακτηριστικά μακρινά, που συνήθως είναι τροπικά και σχετικά άγνωστα, που υπάρχουν ή προέρχονται από εξωτικές χώρες, που είναι σπάνια ή ασυνήθιστα. Ο Κριαράς ωστόσο δίνει μια επιπλέον ερμηνεία στο λήμμα, αυτή του ξωτικού, των πλασμάτων δηλαδή εκείνων της Σκανδιναβικής Μυθολογίας που απεικονίζονται ως μικρές πανέμορφες θεότητες της φύσης και της γονιμότητας που ζουν σε δάση ή σε άλλες περιοχές της υπαίθρου, υπογείως ή σε κρύπτες. Και μάλλον η βούληση της ποιήτριας ήταν να αφήσει στην ευχέρεια του αναγνώστη | της αναγνώστριας να επιλέξει καθώς παίζει με τους όρους εξωτικό και ξωτικό.

Σαν τους ρομαντικούς ταξιδευτές που αναζητούν σε χώρες μακρινές και σε τοποθεσίες μαγευτικές, εμπειρίες ζωής έτσι και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, επισκεπτόμενη τα Highlands της Σκωτίας στο αντίστοιχο ποίημα παραδέχεται ότι

Είχα κάνει σχέδια πολλά

Να ταξιδέψω

Σε μέρη μακρινά, εξωτικά

Εκεί πάνω στο Βορρά

Στα κρύα Χάιλαντς με τα ψηλά τα κάστρα

Να βρω τους κοκκινομάλληδες με το γιγάντιο ύψος

Είτε στα φιόρδ του Αρκτικού

[…]

(A‘ Ghaidhealtachd, σελ. 18)

Και νοσταλγεί ένα ανεπιτήδευτο παρελθόν και ενδιαφέρεται με μια ενορατική δύναμη για δοξασίες που περιέχουν υπερφυσικά στοιχεία, αναζητώντας μακριά από την επιφανειακή πραγματικότητα του κόσμου την υπερβατική της αλήθεια. Σαν τους ρομαντικούς ταξιδευτές και η Παπαγεωργίου παλεύει συνεχώς με τη δαιμονική μορφή του χρόνου. Μοτίβο της η φύση και το εφήμερο της ζωής. Χαρακτηρίζεται από αισθήματα νοσταλγίας και μελαγχολίας. Μια νοσταλγία όμως και μια μελαγχολία που αφήνουν μια γλύκα. Και αυτή η γλύκα είναι που δίνει στην ποιήτρια Παπαγεωργίου την δύναμη να κάνει τις προαναφερόμενες προσωπικές της υπερβάσεις. Η ποιήτρια δεν είναι απελπισμένη. Στωικά αντιμετωπίζει τις υπαρξιακές της ανησυχίες.

Από το πρώτο κιόλας, το εναρκτήριο ποίημα της συλλογής, η Παπαγεωργίου αποκαλύπτει τις διαθέσεις της. Από την μία θέλει να αναδείξει την μοναδικότητα της ύπαρξης του εξωτικού της κόσμου και το εφήμερο των αισθήσεων και των παραισθήσεων και από την άλλη να εκφράσει την παιχνιδιάρικη της διάθεση, καθώς καλεί τον αναγνώστη | την αναγνώστρια να συμμετάσχει στο παιχνίδι που θα ακολουθήσει με τον παρακάτω στίχο

[…]

μπροστά σου είναι όλα. Έλα να παίξουμε

(Χαρμάνια Τροπικά, σελ. 9)

Και η αλήθεια είναι αυτή. Περιδιαβαίνοντας τα εξωτικά είδη της Παπαγεωργίου αισθάνεσαι σαν να τα διαπερνά μια κλωστή παιχνιδιάρικη και αόρατη. Αόρατη στα μάτια, αλλά όχι στην καρδιά. Και όχι απαραιτήτως κόκκινη όπως αυτή των παραμυθιών. Πολύχρωμη είναι η κλωστή της Παπαγεωργίου, υφασμένη με όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Αυτή η πολύχρωμη κλωστή συνδέει το εξωτικό με το οικείο, το ονειρικό με το ρεαλιστικό, το άγνωστο με το γνωστό, το ουράνιο με το επίγειο.  Σουρικάτες, χρυσόψαρα, φλαμίνγκο, υάκινθοι, γλαροπούλια και κρίνοι σαρκοφάγοι μας παίρνουν από το χέρι και μας ξεναγούν στον εξωτικό κόσμο της. Πλάθει εικόνες πολλές στα ποιήματα της με πρωταγωνιστές διάφορα είδη του βασιλείου επί Γης. Άλλοτε μια τίγρης και ένα σπουργίτι αποτελούν τον μέσα και τον έξω κόσμο της, άλλοτε μεταλλάσσεται η ίδια σε λευκή ή μαύρη πάνθηρα και άλλοτε ριζώνει φτερά στης πλάτες και γίνεται τζίτζικας τ’ αέρος για να επανέλθει στην πρότερη της μορφή, αυτής του καλοκαιριού

[…]

Τα χρώματα βουίζουν μέσα μου

Γι’ αυτό, απ’ την καρδιά του θέρος

ριζώνω φτερά στις πλάτες μου

και γίνομαι ο τζίτζικας τ’ αέρος

Ήμουν καλοκαίρι και πάλι

(Πως να γίνεις θέρος, σελ. 15)

Η παρουσία η ανθρώπινη ωστόσο παντού και πάντα αισθητή. Γιατί κι ο άνθρωπος εξωτικό είδος είναι εντέλει. Και είναι αυτός που μπορεί και βλέπει και αισθάνεται την ομορφιά του κόσμου, είναι όμως κι αυτός που, επιστρατεύοντας την λογική που διαθέτει σε αντίθεση με τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου, συνειδητοποιεί την ευθραυστότητα του κόσμου όλου και την δυσκολία των συσχετισμών και των ισορροπιών μεταξύ φύσεως και ανθρώπινου στοιχείου. Και πρέπει να διαθέτεις ευαισθησία και αγάπη και σεβασμό για όλα τα πλάσματα του κόσμου για να καταθέτεις με τόλμη, πως

(Τουλάχιστον, προς ώρας, στον πλανήτη μας) ο κόσμος έχει έναν και μόνο εχθρό

(Ο πόλεμος των κόσμων, σελ. 49)

Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου εφορμάτε από τα εξωτερικά ερεθίσματα του κόσμου για να περάσει στην εσωτερική και πολύ μοναχική διαδικασία της ενδοσκόπησης και της κατάδυσης στον έσω κόσμο. Αυτή την κατάδυση κάνει η ποιήτρια και στο έξοχο ποίημα της συλλογής με τίτλο Πολυξένη.  Υδάτινη η μορφή της γυναίκας που καταδύεται στο υδάτινο στοιχείο, που γλιστράει στο βυθό και που ενσωματώνεται με την θάλασσα και μεταμορφώνεται σε ένα είδος θαλασσινό, σε ένα είδος εξωτικό, μια νεράιδα, ένα ξωτικό που εγκαταλείπει το γήινο, θνητό σώμα που εξαϋλώνεται, μετασχηματίζεται, υπερβαίνει τον θάνατο και περνά στην αθανασία. Αλληγορικό το νόημα του ποιήματος. Όποιος ακούσει με προσοχή, θα ακούσει τις υπόγειες φωνές της Παπαγεωργίου μέσα από τα καλέσματα της γοργόνας της.

IV.

Στην αρχή ένιωθε ξένη μέσα στο υγρό

όπως το σώμα που κυμάτιζε μέσα της

(δε σταματούσε να κυματίζει εντός της)

όπως το κορμί στο οποίο μεταμορφώνεται

έγινε πόλη εξόριστη

-ω ξένε, φίλε μου, θεέ μου-

μ’ ένα αγκίστρι σφηνωμένο στο δέρμα

με το μάτι της να φιλοξενεί πλέον

όλον τον παρελθόντα και μέλλοντα κόσμο

έγινε

μια γοργόνα ξενιστής του σύμπαντος

(Πολυξένη, σελ. 26) 

Αλλού πάλι ταυτίζει η ποιήτρια Παπαγεωργίου την ποίηση με τα Φλαμίνγκο. Εξωτικά κι εκείνα σαν την ποίηση, στο χρώμα της φωτιάς, σκαλίζουν βούρκους, τρώνε υδρόβια φυτά σε αποσύνθεση, είναι μονογαμικά και χορεύουνε όλα μαζί σε κοινό ρυθμό, με άλλα λόγια

Φλαμίνγκο, όπως ποίηση, ποιήματα, ποιητές, ποιήτριες

αλλά παρά την εξωτική τους όψη δεν κατατάσσονται στα είδη προς εξαφάνιση αφού όπως ίσως είναι και η ποίηση

Στο «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων

Ειδών» στην Ελλάδα, λόγω της παρουσίας

μεγάλου αριθμού τους, το φλαμίνγκο κατά-

τάσσεται στα είδη «Μειωμένου Ενδιαφέ-

ροντος»

(Ποίηση ή Η Σύλληψη των Λέξεων-Φλαμίνγκο, σελ. 64)

Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου γνωρίζει καλά τον κόσμο των εξωτικών ειδών της. Γνωρίζει πόσο εφήμερη και κάποιες φορές μάταιη είναι η ζωή. Γνωρίζει πόσο ψευδεπίγραφό είναι το κυνήγι ενός εξωτικού κόσμου αφού μας επισημαίνει, στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, πως όλα είναι θέμα συνειδητοποίησης. Τόσο του εξωτικού, όσο και του εξωτ(ο)ικού μας κόσμου

Και κάποτε, αντιλαμβάνεσαι ξαφνικά

πως δεν χρειάζεται να πας μακριά

το εξωτικό βρίσκεται ακριβώς κάτω

απ’ τα ακροδάχτυλα των ποδιών σου

μόνο δέκα λεπτά δρόμος απ’ το σπίτι σου

αρκεί να στρέψεις το βλέμμα

Και κάποτε, καθώς στρέφεις το βλέμμα

αντιλαμβάνεσαι ξαφνικά

πως το εξωτικό προεκτείνεται

απ’ τα ακροδάχτυλα των ποδιών σου

μόνο συο λεπτά δρόμος

στο υπόγειο μέσα στο σπίτι σου

(Εξωτ(ο)ικό, σελ. 70)

culturebook (24.6.2022)