«Ο νόστος του Οδυσσέα μέσα από τα μάτια των γυναικών»

Το έπος της Οδύσσειας που γράφτηκε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια περίπου, εξιστορώντας την πολύχρονη περιπλάνηση και τις πολλές περιπέτειες του Οδυσσέα και των συντρόφων του στο ταξίδι επιστροφής από την Τροία στην Ιθάκη, υπήρξε ανέκαθεν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για πολλούς καλλιτέχνες και λογοτέχνες ανά τον κόσμο. Το έπος αυτό των ηρώων διεγείρει τα εγκεφαλικά κύτταρα και εξιτάρει την φαντασία του αναγνώστη | της αναγνώστριας. Γενιές και γενιές το έχουν διδαχτεί σε σχολικά και πανεπιστημιακά έδρανα, γενιές και γενιές έχουν διαβάσει στα παιδιά τους τις ιστορίες και τις περιπέτειες του μεγάλου Έλληνα ήρωα και των συντρόφων του, από εκλαϊκευμένες και εικονογραφημένες εκδοχές του έπους. Ποιητές έχουν εμπνευστεί ποιήματα, ζωγράφοι πίνακες και σκηνοθέτες ταινίες. Ωστόσο νομίζω πως είναι η πρώτη φορά, που η Οδύσσεια ενέπνευσε συγγραφέα, να εξιστορήσει τις μυθικές περιπέτειες του Οδυσσέα μέσα από την αφήγηση των γυναικών που έζησαν κοντά στον Οδυσσέα και που πρωταγωνίστησαν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο στην εξιστόρηση του Ομήρου, παραθέτοντας την δική τους εκδοχή.

Η Ιταλίδα συγγραφέας Marilu Oliva στο μυθιστόρημα της με τίτλο «Η Οδύσσεια όπως την αφηγούνται η Πηνελόπη, η Κίρκη, η Καλυψώ και άλλες ηρωίδες του ομηρικού έπους» σε μετάφραση του Γιώργου Κασαπίδη, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος (2023), δίνει φωνή στις γυναίκες του Ομήρου. Η συγγραφέας, πιστή στην εξέλιξη του πρωτοτύπου, χωρίς να παρεμβάλλει ή να αλλοιώνει το έπος του Ομήρου, αναδεικνύει τις γυναίκες-ηρωίδες του έπους, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

Έτσι γνωρίζουμε την εκδοχή της Καλυψώς που ερωτεύεται αθεράπευτα τον υπέροχο άντρα από την Ιθάκη που οι θεοί ναυάγησαν στο νησί της την Ωγυγία, και που ο πόθος της -μεγάλος και ανυπέρβλητος- δεν της επιτρέπει να σκεφτεί με σύνεση και ανθρωπιά, ώστε να επιτρέψει την αναχώρηση και την επιστροφή του πολυμήχανου Οδυσσέα στην πατρίδα του, κι ας βλέπει πόσο πολύ υποφέρει ο ήρωας από νοσταλγία.

Η Ναυσικά, η κόρη του βασιλιά των Φαιάκων, που συναντά τον Οδυσσέα ναυαγισμένο, γυμνό και καταταλαιπωρημένο τον ερωτεύεται κεραυνοβόλα, παρά την διαφορά της ηλικίας τους, και ενώ ακούει τις αφηγήσεις του Οδυσσέα των περιπετειών που έζησε μαζί με τους συντρόφους του στη χώρα των Λωτοφάγων, στο νησί των Κυκλώπων και τον Πολύφημο και στο νησί της Κίρκης που μάγεψε τους συντρόφους του και τους έκανε γουρούνια, η Ναυσικά ταξιδεύει νοητά και φαντασιώνεται να ζευγαρώνει με τον βασιλιά της Ιθάκης και να αποκτούν παιδιά και να παραμένει για πάντα δικός της.

Η Κίρκη -σκληρή με τους υπόλοιπους άντρες- σαγηνεύεται από το κορμί και γοητεύεται από τον χαρακτήρα του Οδυσσέα, αλλά κυρίως θαυμάζει την εξυπνάδα και το πνεύμα του. Και ενώ για τους συντρόφους του δεν φέρει καμία εκτίμηση, απεναντίας παραληρεί: “Να τοι, οι ανόητοι. Άντρες. Ζώα. Γουρούνια. Μήπως υπάρχει μεγάλη διαφορά;” για τον βασιλιά της Ιθάκης μονολογεί “Υπάρχουν άντρες που αξίζουν λίγο ή τίποτα – οι περισσότεροι- και άντρες πραγματικά άξιοι – ελάχιστοι. Ο Οδυσσέας είναι ένας πολεμιστής πολύ γοητευτικός […] Έχει ένα πνεύμα που ξέρει να διαπερνά τους κυματισμούς των καταιγίδων και να κάνει θησαυρό του τη σκόνη που πάτησε.” (σελ. 99).

Απολαυστικό το κεφάλαιο όπου οι Σειρήνες, με το αμφίσημο κορμί και τις σαγηνευτικές φωνές, περιγράφουν σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση το πέρασμα του Οδυσσέα και των συντρόφων του, και που εκπλήσσονται με την πανουργία του βασιλιά της Ιθάκης να βουλώσει τα αυτιά των συντρόφων του με κερί και τον ίδιο δεμένο σε κατάρτι σε αλλόφρων κατάσταση, να τους εκλιπαρεί να τον λύσουν για να πάει κοντά στις γυναίκες-αρπαχτικά.

Μα και η αφήγηση της γριάς σκλάβας Ευρύκλειας που ανάθρεψε τον Οδυσσέα και γνωρίζει το κορμί του σπιθαμή σπιθαμή, πρωτότυπη σε τούτη δω την Οδύσσεια. Η Ευρύκλεια σε έναν εκτενή μονόλογο παραθέτει την ζωή μιας σκλάβας την εποχή εκείνη, τονίζοντας την τύχη της την καλή, που υπηρετεί μια βασιλική οικογένεια, με χαρακτηριστικά όπως είναι η αρετή, η αφοσίωση, αλλά και η τόλμη και η πίστη στην απόδοση της δικαιοσύνης.

Και τέλος η εκδοχή της Πηνελόπης, που στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ξεδιπλώνει όλη την αφοσίωση της στον Οδυσσέα, αποδιώχνοντας με πονηριά τους επίμονους μνηστήρες και αναμένοντας με πίστη και καρτερία την επιστροφή του αγαπημένου της. Ενδιαφέρον έχει η σκηνή όπου η Πηνελόπη τον προκαλεί σε ερωτοτροπίες και παιχνίδια εραστών που έχουν χρόνια πολλά να συνευρεθούνε, αλλά που γνωρίζουν μυστικά προσωπικά, που μόνο άνθρωποι που αγαπήθηκαν πολύ, γνωρίζουν.

Να επισημανθεί εδώ ότι ανάμεσα σε κάθε σχεδόν κεφάλαιο παρεμβάλλεται και ένα ιντερλούδιο της θεάς Αθηνάς, όπου η συγγραφέας παρουσιάζει με έξυπνο και εμπνευσμένο συγγραφικά τρόπο, την μεγάλη συμπάθεια της θεάς προς τον Οδυσσέα και την οικογένεια του, την εύνοια και προστασία της και την στήριξη της.

Η Marilu Oliva, που κάνει το ντεμπούτο της στην Ελλάδα με το μυθιστόρημα αυτό, εξηγεί στις σημειώσεις της στο τέλος του βιβλίου, το σκεπτικό της συγγραφής του. Η συγγραφέας εκμυστηρεύεται πως “το βιβλίο είναι καρπός αγάπης χρόνων για την ελληνική μυθολογία και ιστορία” και πως “σκοπός της Οδύσσειας της, ήταν να κάνει μια νέα συγγραφή, δίνοντας φωνή σε διαφορετικές και σημαντικές γυναικείες μορφές, ο ρόλος των οποίων είναι επαναστατικός σε σύγκριση με το άλλο ομηρικό έπος.” Και θεωρώ ότι η διαπίστωση της πως “η μεγάλη δύναμη της ομηρικής Οδύσσειας είναι η ικανότητα της να αντανακλάται στο σήμερα” είναι και η πλέον κατάλληλη φράση για να επιβεβαιώσει τη συνεχή και ενδελεχή ενασχόληση συγγραφέων, ποιητών και καλλιτεχνών με την Οδύσσεια του Ομήρου, πράγμα που η Marilu Oliva απέδειξε έμπρακτα με τούτο το βιβλίο.

literature.gr (14.5.2023)